Менавіта сёння, калі многія з нас прыходзяць у храм, самы час распавесці аб храмах Беларусі, якія набываюць сусветнае прызнанне. Пяць помнікаў культавай архітэктуры Беларусі могуць папоўніць спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Усе яны на тэрыторыі Брэсцкай вобласці. Цэрквы розных эпох, але вельмі падобныя па стылі. Храмы Палескай школы драўлянага дойлідства.
Нагадаем, сёння чатыры аб'екты нашай краіны з'яўляюцца помнікамі сусветнага значэння - Мірскі і Нясвіжскі замкі, Белавежская пушча і Геадэзічная дуга Струве. Драўляныя храмы Палесся ўжо ўключаныя ў папярэдні спіс ЮНЕСКА. І ўпершыню мы падаём заяўку не самастойна, а калектыўна, разам з Польшчай і Украінай, ствараючы маштабны трансмежны праект.
Алена Борматава раскажа аб святынях, якія за крок ад сусветнага прызнання.
Драўляная казка Палесся - царква, збудаваная больш як пяць стагоддзяў таму. Старажытныя дойліды дасканала вывучалі ландшафт, перш чым будаваць храм. Улічвалі рэльефныя і кліматычныя асаблівасці, пільную ўвагу надавалі прыгажосці вылучанага месца. Сакральны будынак павінны складаць адзінае цэлае з прыродай - адна з асаблівасцяў Беларускай палескай архітэктурнай школы.
Калядныя літургіі тут служаць вось ужо 515 гадоў. Службы праводзілі і ў гады ваенных баталій, і ў часы атэізму. Свята-Нікіцкую царкву ў Здзітаве, што ў Жабінкаўскім раёне, любіла сям'я Касцюшак. Вернікі не спынялі малітвы, і калі ішла сур'ёзная рэканструкцыя напрыканцы 18 стагоддзя. Менавіта 1787 год, калі храм набыў барочныя рысы, значыцца ў намінацыйным дасье для ўключэння святыні ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА як дата пабудовы.
Вячаслаў Гарбузаў, распрацоўшчык намінацыйнага дасье: "Любое ўключэнне ў спіс Сусветнай спадчыны мяркуе вяртанне гістарычнага аблічча без унясення нейкіх сучасных рэалій, якія ў нас шматлікія цэрквы зараз зведалі. Прыкметай маветона было стварэнне пазалочаных купалаў на драўляных цэрквах. Так ніколі ніхто не рабіў".
Праца па ўключэнні сакральнага драўлянага дойлідства Брэсцкай вобласці ў спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА пачалася яшчэ ў 2010 годзе. Працэс вельмі доўгі. Праца цэлай групы людзей. Акрамя гісторыкаў архітэктуры, праектыроўшчыкаў, мастацтвазнаўцаў, далучалі спецыялістаў, якія займаюцца аналізам драўніны. Здавалася б, дрэва - недаўгавечны матэрыял. Яно баіцца вільгаці, непрасушаная драўніна пашкоджваецца грыбкамі, што часта прыводзіць да страты будынка. Але старажытныя дойліды і майстры-цесляры валодалі рознымі канструктыўнымі прыёмамі, толькі ім вядомымі сакрэтамі абаранялі матэрыял ад волкасці. І рыхтавалі лес на храмы ў вызначаны час - як правіла, у лютым, калі ён найбольш трывалы.
Сяргей Панасюк, намеснік начальніка галоўнага ўпраўлення ідэалагічнай працы, культуры па справах моладзі Брэсцкага аблвыканкама: "Мы хочам, каб гэтыя цэрквы нашага драўлянага дойлідства ўвайшлі ў праграму ЮНЕСКА - падалі гэты статус ЮНЕСКА. Значыць, гэта павінна быць трансмежная прастора. Гэта павінны быць міжнародныя спецыялісты, міжнародныя навукоўцы, якія пры далейшай працы ў нас дадуць дабро для таго, каб гэтыя цэрквы сталі набыткам ЮНЕСКА".
Адна з самых старажытных драўляных цэркваў Беларусі - усяго за паўтара дзясятка кіламетраў ад Брэста - у вёсцы Збірагі. Яе ўзводзілі як уніяцкі храм больш як 400 гадоў таму, і ўвесь гэты час тут ідуць службы. Абразы, ля якіх маліліся беларусы на працягу чатырох стагоддзяў. Свая асаблівая Палеская школа - святыя лікі ў апраўленні расліннага арнаменту.
Прымежная зона. Каб пад'ехаць да царквы ў аграгарадку Дзівін, трэба прайсці пашпартны кантроль. Ужо праз некалькі кіламетраў Украіна. Царква Параскевы Пятніцы, дзе на набажэнстве прысутнічаў палкаводзец Сувораў.
Царква - у спісе на сусветнае прызнанне. Як і Свята-Міхайлаўскі храм у Чэрску - яшчэ ў адной прымежнай вёсцы. На тэрыторыі Брэсцкай вобласці больш як 300 аб'ектаў, якія ў нашай краіне з'яўляюцца помнікамі архітэктуры. Для таго, каб з некалькіх соцень выбраць адзінкі, стваралі спецыяльныя камісіі. У выніку спыніліся на пяці. Культавыя будынкі, якія рыхтуюць на ўключэнне ў спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА, з'яўляюцца помнікамі архітэктуры Беларусі і ўключаныя ў спіс нацыянальнага набытку.
Беларусь з пяццю драўлянымі храмамі - культавым дойлідствам Палесся - для ўключэння гэтых аб'ектаў у сусветны спіс ЮНЕСКА, уключаецца ва ўжо наяўную намінацыю разам з Польшчай і Украінай, утвараючы такім чынам маштабны трансмежны праект. Прэтэндуючы на сусветнае прызнанне нашых архітэктурных помнікаў, мы павінны атрымаць у першую чаргу згоду тых краін, разам з якімі ўдзельнічаем у намінацыі – гэта значыць Польшчы і Украіны, упэўніць спецыялістаў гэтых дзяржаў ва ўнікальнасці Беларускай палескай архітэктурнай школы дойлідства.
З польскім бокам перамовы падыходзяць да завяршэння, з Украінай - у самым разгары. Міжнародныя камісіі неаднаразова наведваюць і вывучаюць храмы-намінанты. Зараз вядзецца падрыхтоўка ўсяго пакета дакументаў. ЮНЕСКА прад'яўляе шэраг патрабаванняў, якія мы абавязаныя адлюстраваць у намінацыйным дасье - ад інфармацыйнай даведкі да тэхнічнага стану.
Вячаслаў Гарбузаў, распрацоўшчык намінацыйнага дасье: "Апроч дакументальнай працы, нам яшчэ будзе неабходна правесці і значную працу па вяртанні, па вывядзенні з сучаснага стану гэтых аб'ектаў, устараненні новаўвядзенняў, якія былі прыўнесеныя і якія былі нехарактэрныя для гэтых цэркваў."
Праца павінна завяршыцца ў наступным годзе, а ў 2020 годзе мы даведаемся канчатковае рашэнне ЮНЕСКА. Тым не менш, пяць старажытных храмаў Палесся ўжо плануюць уключыць у адзіны турыстычны маршрут, тым больш, што для наведвання Брэсцкай вобласці бязвізавы рэжым павялічаны да 10 дзён. Лепшы стымул для папулярызацыі беларускага набытку.
