Галоўная палітычная навіна апошніх сямі дзён - саміт Еўразійскага эканамічнага саюза ў Казахстане. Лідары сабраліся ў Астане, каб абмеркаваць паўтара дзясятка пытанняў. З моманту падпісання дагавора аб стварэнні аб'яднання прайшло ўжо роўна два гады, за гэты час саюз вырас - далучыліся Арменія і Кыргызстан, абзавёўся новымі партнёрамі - падпісана пагадненне аб зоне свабоднага гандлю з В'етнамам, ідуць перамовы аб такім жа супрацоўніцтве з іншымі краінамі.
Тым не менш у інтэграцыі застаецца шэраг вострых тэм. Як раз пра іх і гаварыў Аляксандр Лукашэнка. Саюз дагэтуль не пазбавіўся ад унутраных вынятак і абмежаванняў ва ўзаемным гандлі. Няма дакладнага разумення, як быць, калі, напрыклад, адна з дзяржаў ЕАЭС прымае меры абароны рынку ў дачыненні да трэціх краін. Або адзіны рынак лекаў? Далей гутарак справа пакуль не ідзе.
І гэта ўсё на фоне сусветных эканамічных праблем. Да якіх жа высноў прыйшлі палітыкі? Наш аглядальнік Вольга Макей пасля саміту затрымалася ў сталіцы Казахстана, каб выслухаць меркаванні экспертаў.
Да Акарды, рэзідэнцыі прэзідэнта Казахстана, на гэтым тыдні павышаная ўвага экспертаў і журналістаў. Цэлы перагаворны дзень і паўтара дзясятка пытанняў за дзвярамі белага палаца. Сустрэча пяці прэзідэнтаў Еўразійскага эканамічнага саюза - на першых палосах газет, а трансляцыі перамоў яшчэ доўга будуць абмяркоўваць па тым боку экрана.
Палітолаг Мухіт-Ардагер за ходам сустрэч сачыў увесь аўторак. Аб чым дамовіліся палітыкі, якія планы на будучыню, а галоўнае, якія праблемы яшчэ трэба будзе вырашыць - усё гэта яго цікавіць не толькі як аналітыка, але і проста як жыхара Казахстана. Бо ЕАЭС зараз - агульны дом.
Мухіт-Ардагер Сыдыкназараў, дырэктар Інстытута сучасных даследаванняў ЕНУ імя Л.Гумілёва: "Ад Лукашэнкі заўсёды чакаеш дакладнай пастаноўкі праблемных месцаў. Ён не пазбягае вострых вуглоў. Калі не агучыць праблемы, якая можа быць дынаміка развіцця".
Як пазней напішуць шматлікія СМІ, Прэзідэнт Беларусі - адзіны з палітыкаў за сталом саміту, хто сваё выступленне сканцэнтраваў не на святочных настроях (а саюзу гэтымі днямі роўна два гады), і не на ўнутрыпалітычных пытаннях краіны. Канкрэтныя праблемы інтэграцыі - вось што важна абмеркаваць на гэтай сустрэчы і паспрабаваць вырашыць да наступнай. Яна, дарэчы, у снежні ў Маскве.
Сапраўды, 3-4 гады таму, яшчэ да стварэння ЕАЭС, дзяржавы гандлявалі паміж сабою на 65 мільярдаў долараў. За 2015 - гэта значыць першы год у еўразійскай інтэграцыі - мінус 31 %. Вядома, адбіваецца і негатыў сусветнай эканомікі, і абвал цэн на энергарэсурсы. Але і тут аб'яднанне не павінна стаяць на месцы, а адпавядаць эканамічнай сітуацыі.
Адна з ініцыятыў, якая, на думку экспертаў, прапанавана своечасова, гэта стварэнне адзінага рынку нафты і газу. Дарэчы, у ЕАЭС (а інтэграцыя самая буйная па тэрыторыі) здабываецца больш за 14,5 % чорнага золата ў свеце. Газу - больш за 18 %.
Такі рынак вуглевадародаў дазволіць удзельнікам пакінуць у мінулым мытныя пошліны, здабываць энергетычныя выкапні на тэрыторыі любой краіны і карыстацца газатранспартнай сістэмай унутры інтэграцый. Згодна з зацверджанай прэзідэнтамі канцэпцыяй, такую схему наладзяць праз 9 гадоў
Уладзімір Пуцін, Прэзідэнт Расіі: "Сёння мы зробім чарговы крок да стварэння да 2025 года адзінага рынку вуглевадародаў, аб чым мы з вамі вельмі шмат гаварылі і спрачаліся ў свой час. Гэта дасць сукупны эфект у газавай галіне больш за $1 млрд, а ў нафтавай - да $8 млрд за год".
Без адзіных рынкаў, ці то энергетычны або вуглевадародны - інтэграцыю ўявіць складана. Аб стварэнні такіх дамаўляліся яшчэ падчас падпісання дагавора. Але некаторыя пытанні, напрыклад, агульны рынак лекаў, пакуль так і застаюцца толькі на паперы.
Гэтыя нюансы, вядома, не дадаюць плюсаў да іміджу аб'яднання. А саюз ужо прываблівае замежных партнёраў.
2016 у ЕАЭС аб'яўлены годам паглыблення эканамічных адносін з трэцімі краінамі. Палітыкі абмяркоўваюць і сувязі ЕАЭС з Шанхайскай арганізацыяй супрацоўніцтва, АСЕАН і ЕС. Такім чынам, ідэя інтэграцыі інтэграцый становіцца ўсё бліжэйшай да ўвасаблення. Зрэшты, само геаграфічнае становішча ЕАЭС нібыта падштурхоўвае да пашырэння як на Усход, так і на Захад. А на палітычнай карце з'яўляецца аб'яднанне, якое ўжо цяжка ігнараваць.
Гэтымі днямі ў ЕАЭС фармальна стала на аднаго партнёра больш. В'етнаму зараз будзе гандляваць з пяцёркай больш выгадна. Закон аб свабодным гандлі падпісаў Прэзідэнт Беларусі. Такую ж працэдуру хутка завершаць і іншыя ўдзельнікі інтэграцыі. З уступленнем дакумента ў сілу, а гэта да канца лета, мытныя пошліны для В'етнама на першым этапе абнуляць на 60 % тавараў, да 2025 года - на 90 %.
Зараз ідуць перамовы яшчэ з пяццю краінамі рэгіёна - гэта Інданезія, Сінгапур, Тайланд, Камбоджа і Малайзія. У перспектыве і стварэнне бяспошліннай зоны ЕАЭС - АСЕАН.
Усяго цікавасць да еўразійскай інтэграцыі выяўляюць 40 дзяржаў. Але каб прадметней весці дыялог з будучымі партнёрамі, трэба вырашыць усе пытанні ўнутры саюза. Такая пазіцыя Мінска.
Такую пазіцыю Аляксандра Лукашэнкі на саміце падтрымлівае і Прэзідэнт Кыргызстана. Але нягледзячы на праблемы, якія ёсць у аб'яднанні, альтэрнатывы інтэграцыі сёння няма - гэты тэзіс не раз гучыць падчас сустрэчы палітыкаў.
Райхан Жанбулатава, старшы выкладчык кафедры міжнародных адносін ЕНУ імя Л.Гумілёва: "Немагчыма ў нашым свеце, калі ва ўмовах падзелу працы, калі скарачаюцца прыродныя рэсурсы, заставацца раз'яднанымі. Праблемы бяспекі зноў жа актуальныя. Без інтэграцыі не абысціся".
А вось без чаго нельга абысціся ўнутры інтэграцый, гаворыць Нурсултан Назарбаеў. Якія адбываюцца ў эканоміцы падзеі - выпрабаванне для ўсіх краін аб'яднання. Таму трэба шукаць новыя шляхі супрацоўніцтва. Прыкладам могуць стаць адносіны Мінска і Астаны. Тавараабарот, вядома, знізіўся, але як выйсці з такога становішча - палітыкі ўжо вырашылі.
Глытком паветра стануць новыя буйныя праекты Беларусі і Казахстана. Напрыклад, у Какшэтау хутка з'явіцца зборка беларускай сельгастэхнікі.
У руках маладога дырэктара гандлёвага дома МАЗ у Казахстане яшчэ адзін амбіцыйны план - будучае сумеснае прадпрыемства. Зараз ідзе перагаворны працэс з казахстанскімі партнёрамі, а на пляцоўцы ўжо пачалі будаваць цэх на 7 тысяч квадратных метраў. Выгадная перавага перад іншымі такімі прадпрыемствамі - сюды машынакамплекты для зборкі будуць дастаўляць па чыгунцы.
Новае прадпрыемства з'явіцца ў свабоднай эканамічнай зоне Астаны. Яна дае падатковыя прэферэнцыі вытворцам. На шасі МАЗа будуць выпускаць камунальную тэхніку - такая сёння тут запатрабавана. Зрэшты, брэнд мінскага аўтазавода ў Казахстане добра вядомы. Штогод прадаюць каля 800 грузавікоў.
