Злачынства супраць мірнага насельніцтва ў азарыцкіх лагерах назавуць самым буйным злачынствам вермахта

Аднавіць справядлівасць у дачыненні загінуўшых - важная і гістарычная задача. Аб гэтым мы ўжо гаварылі сёння. Вернемся ў самыя цяжкія гады для нашай краіны - часы Вялікай Айчыннай вайны. Сакавік 1944-га. На пярэднім баку абароны, у лясных балотах тады Палескай вобласці, вермахт стварае лагер смерці. Пад адкрытым небам, без якіх-небудзь пабудоў і санітарных памяшканняў, знаходзіліся 50 тысяч чалавек. Старыя, жанчыны і дзеці. Іх выкарыстоўвалі як жывы шчыт ад надыходзячых часцей Чырвонай арміі. Акрамя таго, вязні сталі бактэрыялагічнай зброяй. Ні ў чым не вінаватых людзей заразілі сыпным тыфам, каб хвароба перайшла на нашых салдат. І такім чынам спыніць наступленне Чырвонай арміі. 

Лагер праіснаваў усяго 10 дзён, але за гэты час загінулі больш як 9 тысяч чалавек. Дакладная лічба невядомая і сёння. На міжнародным трыбунале ў Нюрнбергу злачынства супраць мірнага насельніцтва ў азарыцкіх лагерах назавуць самым буйным злачынствам вермахта за гады Другой сусветнай вайны. Яшчэ да нядаўняга часу ў Германіі існавала тэорыя аб "чыстым вермахце" і злачыннай СС. 

І калі канцлагеры і лагеры смерці - справа рук СС і асабістай службы бяспекі Гітлера, то Азарычы ўчынілі звычайныя салдаты нямецкай арміі. А значыць, да дзікіх злачынстваў можа мець дачыненне ледзь ці не кожная другая сям'я з Германіі. Заложнікі вермахта - у рэпартажы Алены Борматавай. 

Загінуўшым ад холаду і згарэлым ад тыфу прысвячаецца - "Азарычы - боль мой", дакументальны зборнік. Яго аўтар - адзін з вязняў лагера смерці. Трапіў туды 10-гадовым хлапчуком разам з двума братамі. Выжыў адзін. 

Ад аднайменнага населенага пункта лагер смерці "Азарычы" адлучаюць некалькі кіламетраў. У 1944-м тут праходзіла лінія фронту. Два месяцы ішлі баі за гэтую тэрыторыю. Тысячы загінуўшых з аднаго і другога бакоў. Атакі стрымлівала багністая мясцовасць. Камандаванне вермахта прымае рашэнне стварыць жывы шчыт з людзей. Гітлер дае дабро. 50 тысяч старых, жанчын і дзяцей, якіх сагналі ў лясныя балоты, аддзялілі надыходзячыя часці Чырвонай арміі ад пазіцыі нямецкіх войскаў.

У пачатку сакавіка 1944-га па загадзе Герынга ў Палескую вобласць прыбывае група нямецкіх мікрабіёлагаў на чале з прафесарам Блюменталем. Іх задача - вызначыць месца магчымага ўжывання бактэрыялагічнай зброі.

Пасля агляду лініі абароны нямецкай арміі Блюменталь паказаў на балоты ў раёне Азарыч. Яго памагаты Гейман прапаноўвае пашырыць эпідэмічны кацёл і стварыць яшчэ два лагеры ў вёсках Дзерць і Падасіннік.

І калі сёння мы гаворым аб лагеры смерці "Азарычы", маем на ўвазе адразу тры лагеры. Яны займалі тэрыторыю ў 5 гектараў. Сапраўдная фабрыка смерці. 

Лагер смерці, які не меў аналагаў. Яго стваралі пад адкрытым небам у балотах Палесся. Тут не было ні баракаў, ні санітарных памяшканняў. У людзей забіралі цёплыя рэчы і ежу. 

Людзі, заражаныя тыфам, сталі сапраўднай зброяй для сваіх жа. Хвароба распаўсюджвалася імкліва. На гэта і быў разлік. Таму тут не было ні газавых камер, ні крэматорыяў. Людзі паміралі самі. Ад голаду, холаду і тыфу. Акрамя таго, вермахт разлічваў, што падчас вызвалення лагера заразяцца і салдаты Чырвонай арміі. Такім чынам атрымаецца стрымаць наступленне. 

Колькі людзей загінулі ў азарыцкіх лагерах, дакладную лічбу і сёння ніхто не назаве. Паводле звестак надзвычайнай дзяржаўнай камісіі - больш як 9 тысяч чалавек. Але тут не ўлічваліся тыя, хто паміраў па дарозе ў лагер. У агульны лік загінуўшых не ўваходзілі і тыя, хто памёр ужо пасля вызвалення. А яго дачакаліся амаль 33 з паловай тысячы чалавек, з іх амаль 16 тысяч - дзеці да 13 гадоў. 

Таму загінуўшых хавалі ў братэрскіх магілах на тэрыторыі лагера. Колькі было пахаванняў і дзе яны знаходзіліся, сёння невядома. Некалькі гадоў таму падчас навуковай экспедыцыі былі выяўленыя адзіночныя магілы вязняў, астаткі калючага дроту. Праца будзе працягнутая, каб максімальна, наколькі гэта магчыма, аднавіць поўную карціну і пазначыць маштабы злачынства.

Самае буйное злачынства вермахта за гады Другой сусветнай вайны - такі вердыкт у 1946 годзе вынес міжнародны трыбунал у Нюрнбергу. Але шырокую сусветную агалоску гэтае злачынства не атрымала. У Савецкім Саюзе да 1953 года вязні прыраўноўваліся да здраднікаў. Таму маўчалі ўсе, у тым ліку і дзеці. А ў Германіі існавала тэорыя аб "чыстым вермахце" і злачыннай СС. 

І ніхто не спяшаўся даць агалоску зверствам, учыненым салдатамі рэгулярных часцей. У 2008-м выяўленнем злачынстваў у Азарычах занялося ведамства па расследаванні нацысцкіх злачынстваў, якое знаходзіцца ў нямецкім Людвігсбургу. Яно дайшло да суда, але ў сілу таго, што тых, хто мае дачыненне, ужо няма ў жывых, было спынена.