Сёння ўвесь свет успамінае адну з найважнейшых дат у гісторыі Другой сусветнай вайны. У гэты дзень роўна 70 гадоў таму быў вызвалены найбуйнейшы лагер смерці. Асвенцім стаў сімвалам Халакоста. Зараз Аўшвіц-Біркенау - адзін з самых наведвальных музеяў планеты. І сёння тут праходзяць памятныя мерапрыемствы. Каб успомніць аб перажытых стратах і жахах мінулага, тут сабраліся тыя, каму ўдалося выжыць у трагічных падзеях. Ушанаваць памяць вязняў лагераў смерці прыехалі і прадстаўнікі 42 дзяржаў. Нашу краіну прадстаўляе афіцыйная дэлегацыя на чале з паслом Беларусі ў Польшчы.
Марцін Шульц, старшыня Еўрапейскага парламента: "Нацысцкі канцлагер Асвенцім, вызвалены 27 студзеня 1945 года савецкімі войскамі, па-ранейшаму застаецца напамінам і папярэджаннем усяму чалавецтву".
Расказвае Вадзім Марцішэўскі.
Трагедыя, якая не падлягае тэрміну даўнасці. Сёння Міжнародны дзень памяці ахвяраў Халакоста. 70-я гадавіна вызвалення савецкімі войскамі вязняў Аўшвіц-Біркенау - найбуйнейшага нацысцкага лагера смерці часоў Другой сусветнай вайны. Па ступені прадуманасці, тэхнічнай арганізаванасці, масавасці і жорсткасці знішчэння людзей гэта месца перасягала ўсе вядомыя гітлераўскія лагеры смерці. На далучаных да Трэцяга рэйха тэрыторыях Польшчы было шэсць канцлагераў. Аўшвіц-Біркенау займаў плошчу 30 квадратных кіламетраў.
Трапіць за вароты з лозунгам "Праца вызваляе" азначала адно - пакінуць гэта месца будзе немагчыма. Пачынаючы з 1940-га года ў Асвенцім штодня прыбывала па 500 вагонаў, у кожным было ад 50 да 100 чалавек, у асноўным яўрэі. 70% усіх прывезеных тут жа адпраўляліся ў газавыя камеры. Астатніх прымушалі працаваць, пакуль у іх былі хоць нейкія сілы, а калі вязень ужо ні на што не падыходзіў, яго спальвалі.
Ляон Вайнтраўб, былы вязень канцлагера Аўшвіц-Біркенау: "Мы прыехалі раніцай пасля двух сутак шляху. У нас не было вады, ежы. Калі адкрылі дзверы, мы ўбачылі людзей у піжамах у белую і блакітную палоску. Яны пачалі нам крычаць: "Хутчэй, хутчэй". Раптам я ўбачыў агароджу з калючым дротам. Гэта было шокам. Мужчыны налева, жанчыны направа. Я сказаў маці, што мы павінны потым сустрэцца ўнутры. Гэта апошні раз, калі бачыў сваіх сясцёр і маці".
Вялізная тэрыторыя, баракі і печы крэматорыяў. Пра тое, што гэта лагер смерці, не ведалі і савецкія салдаты. Нацысты добра схавалі Аўшвіц-Біркенау. Ён быў абнесены 40-кіламетровай забароненай зонай. Нават мясцовыя жыхары не здагадваліся, што там. Таму ніякай спецыяльнай аперацыі па вызваленні канцлагера савецкім камандаваннем не меркавалася.
Калі афіцэры 1-га Украінскага фронту раніцай 27 студзеня 1945 у біноклі ўбачылі цагляныя будынкі і калючы дрот, адправілі наперад разведчыкаў. Адным з першых да агароджы Аўшвіц-Біркенау прабраўся 20-гадовы Лявонцій Брант. Ён пераступіў перыметр канцлагера і ўбачыў жах, які хаваецца за кратамі.
Лявонцій Брант, былы разведчык Чырвонай Арміі Савецкага Саюза, адзін з першых вызваліцеляў канцлагера Аўшвіц-Біркенау: "Першае, што мы бачылі, - калючы дрот і вялікія драўляныя будынкі за калючым дротам. Мы таксама бачылі чатыры дымавыя трубы з дымам над імі. Як нам сказалі пазней, дым быў з печаў (печы для спальвання), дзе былі спалены людзі".
За калючым дротам апынуліся тысячы ахвяр трагедыі. Байцы, якія пабачылі жахі вайны, зразумелі, гэта месца - пекла на зямлі. Калі першыя савецкія салдаты ўвайшлі ў канцлагер, там заставаліся каля сямі тысяч чалавек.
Усе яны былі на мяжы жыцця і смерці. Большасць памерла на працягу некалькіх дзён. Усяго ж у Аўшвіц-Біркенау за час яго існавання, паводле розных звестак, памёрлі ад паўтара да трох мільёнаў чалавек. Сярод загінуўшых вязняў канцлагера было каля 4 тысяч беларусаў. У мінулым - лагер смерці, цяпер - адзін з самых вядомых музеяў часоў Другой сусветнай вайны.
Дзмітрый Мірончык, начальнік упраўлення інфармацыі - прэс-сакратар МЗС: «Жахлівыя злачынствы нацыстаў у канцэнтрацыйным лагеры і лагеры смерці Аўшвіц-Біркенаў назаўжды застануцца ў памяці беларускага народа, які заплаціў мільёнамі жыццяў за вызваленне Еўропы ад карычневай чумы. Ушанаваць памяць загінуўшых вязняў лагера, сярод якіх былі і беларусы, – гэта наш святы абавязак».
Аўшвіц-Біркенау - сумная славутасць, аб'ект вялікага смутку. Але датуль, пакуль ён існуе, пакуль яго наведваюць людзі, жывая памяць аб жахах вайны, і гэта памяць вельмі важная для ўсяго чалавецтва.
