На пасяджэнні Савета бяспекі абмяркоўвалі новую рэдакцыю Канцэпцыі інфармацыйнай бяспекі краіны

Калі канстытуцыя - гэта ключавы атрыбут суверэнітэту краіны, то нашу інфармацыйную незалежнасць таксама абароняць асобным дакументам. Для чаго гэта трэба: як прыклад - міжнародны скандал тыдня. Прычым, у "Твітары" Прэзідэнта ЗША Дональда Трампа, а прычынай называюць віртуальнае пірацтва, прасцей - выкраданне амерыканскіх ваенных сакрэтаў праз пошукавік Google на карысць Кітая. Так выглядае лічбавізацыя ў сусветных маштабах. І Беларусі трэба выбудоўваць уласную кібербяспеку.

Да Беларусі мы яшчэ вернемся, а пакуль сутнасць скандальнага "шчабятання" - менавіта так перакладаецца англійскі twitt. Вось што даслоўна паставіў Прэзідэнт ЗША на від намінальна амерыканскай карпарацыі, а насамрэч транснацыянальнай "лічбавай імперыі".

Ніякіх прамых доказаў, што Паднябесная праз  Google чэрпае тэхналогіі двайнога прызначэння або сочыць за амерыканскай ваеннай актыўнасцю ў свеце, не Пентагон, не Дональд Трамп пакуль не прывялі. Магчыма, і не прывядуць. Спарадзіўшы чарговую хвалю антыкітайскіх "фэйк-ньюс", і што горш - рэальных санкцый і штрафаў. Так гэта сёння працуе. Пры гэтым вайскоўцаў ЗША, на погляд экспертаў, раздражняе іншае: у тым жа Google немагчыма знайсці кітайскія абаронныя сакрэты - занадта добра абароненыя, і ўцечкі маментальна ўхіляюцца.

Усю гэтую гісторыю мы так падрабязна прывялі для таго, каб паказаць, наколькі актуальную, хваравітую і рэальна небяспечную не для краіны, а для планеты ў цэлым тэму ў аўторак Кіраўнік дзяржавы абмяркоўваў у фармаце пашыранага пасяджэння Савета бяспекі. Пашыранага, таму што запрасілі да дыялогу не толькі сілавікоў, урад і палітычны штаб - Адміністрацыю Прэзідэнта. Былі яшчэ эксперты IT-сферы, аналітыкі новых мэдыятэхналогій і нашы калегі - журналісты. 

Абмяркоўвалі новую рэдакцыю Канцэпцыі інфармацыйнай бяспекі краіны. Па сутнасці, "малую канстытуцыю" прысутнасці ўлады, грамадства, бізнесу і кожнага  чалавека ў інфармацыйнай прасторы. Ад кібертэрарызма да праславутых фэйкэвых навін.

Асноўныя пастулаты Кіраўніка дзяржавы: новая сістэма павінна быць адзіным арганізмам: ад "твіта" чыноўніка да процідзеяння віртуальнаму ўварванню. У свеце "лічбы" Беларусь заяўляе інфармацыйны суверэнітэт і нейтралітэт - ніколі не будзе агрэсарам. Пры гэтым рот мы нікому не затыкаем: праходзілі "гутаркі на кухні", ведаем, да чаго яны прыводзяць. Але за інфармацыю, якая параджае  нянавісць і цяжкія наступствы, караць будзем гэтак жа, як гэта робіцца ва ўсім цывілізаваным свеце. У тых жа Штатах, напрыклад. 

Як гучыць новы стары слоўнік бяспекі для інфапрасторы? Які досвед узялі ў прагрэсіўнага чалавецтва і вядучых дэмакратый, і на якія рэальныя граблі ў віртуальнай прасторы пастараемся ўслед за суседзямі не наступіць. 

Наш палітычны аглядальнік Андрэй Крывашэеў выслухаў аргументы распрацоўшчыкаў і сабраў лепшую сусветную практыку па тэме кібербяспекі.

Папярэдні канцэпт нацыянальнай інфармацыйнай бяспекі ў Беларусі распрацавалі яшчэ 10 гадоў таму. З тых часоў "хай-хьюм"- маніпуляцыі з чалавечай прытомнасцю - выраслі ў дзясяткі разоў. Не проста з'явілася, а стала руцінна выкарыстоўвацца кіберзброя, віртуальныя агрэсіі на аб'екты інфраструктуры, сістэмы дзяржкіравання і лакальныя супольнасці, якія жывуць у сетцы. 
За спробы ўвесці нацыянальныя правілы ў глабальнай павуціне ўводзяцца санкцыі і вядуцца гандлёвыя войны. Нават апошні скандал з "твітам" Дональда Трампа - гэта не толькі руплівасць за амерыканскую армію, але яшчэ і новы аргумент у эканамічнай цяжбе з Кітаем. На фоне такой махіны і фэйк-ньюс - далёка не большае зло, хоць па радавым спажыўцу інфармацыі яны б'юць у першую чаргу. 

Не рэагаваць Беларусь не можа. Адгэтуль заказ Прэзідэнта на выразную нацыянальную канцэпцыю інфабяспекі. Яе рыхтавалі амаль год, і не высокія начальнікі, а навукоўцы, айцішнікі, журналісты і эксперты. Тыя, хто штодня жыве і працуе ў новай рэальнасці. 

Сусветныя рэйтынгі ставяць Беларусь на топавыя месцы па лічбавізацыі. Па доступе да хуткаснага інтэрнэту - мы адны з лідараў у Еўропе, а адзінага збору законаў для "віртуала" дагэтуль няма. Яны вырастуць на базе канцэпцыі, але Прэзідэнт падкрэслівае: рот нікому затыкаць у Беларусі не маюць намер, памятаем, чым абвінуліся для Краіны Саветаў гутаркі на кухні - хай ужо лепш публічна, у Інтэрнэце. 

Сваю канцэпцыю вэб-бяспекі і правілы для глабальнай павуціны Беларусь па факце прымае адной з апошніх у Еўропе і свеце. Прагрэсіўнае чалавецтва ўжо даўно жыве ў новай рэальнасці. Рэальнасці, дзе смяротнікаў вярбуюць у сацыяльных сетках, праз камунікатары ўплываюць на выбары і падаграваюць грамадзянскія пратэсты. Дэмакратыі і не вельмі адказваюць па ўсёй строгасці сваіх законаў. Вось толькі малая крыха прыкладаў. 

Са студзеня мінулага года ў Германіі дзейнічае самы драконаўскі закон у Еўропе. Сацыяльныя сеткі тут падвялі адразу пад 22 раздзелы Крымінальнага кодэкса. Сеткі абавязаныя аператыўна выдаляць варожы кантэнт - ад абраз улады да заклікаў да гвалту. Штраф для прыватнай асобы дасягае фантастычныя 5 мільёнаў еўра. Праваабаронцы і блогеры - у шоку, Філіпіны і Сінгапур закон капіруюць.

Еўрасаюз у цэлым спарадзіў Кодэкс паводзін па процідзеянні незаконным і ненавісцніцкім выказванням. Зараз пляцоўкі абавязаныя за свой кошт маніторыць і выдаляць "хейтарскія" пасты. 

Брытанія, хоць і імкнецца на выхад з-пад саюзнага парасоніка, але па факце  - перадавік вэб-цэнзуры. 6 законаў, адзін на пару з Парыжам. Нормы дазваляюць не толькі легальна сачыць за карыстальнікамі, але і адключаць інтэрнэт зусім у выпадку надзвычайнай сітуацыі. За тыражаванне нянавісці можна "датвітыць" да крымінальнага артыкула. 

Краіна пад шатамі статуі Свабоды - Злучаныя Штаты - рэгулююць інтэрнэт мінімум праз 8 законаў. Тут нават за бяскрыўдны спам - дакучлівае рассыланне па электроннай пошце - можна "прысесці" на 2 гады. Самыя ўпартыя ў інтэрнэт-тролінгу адкажуць за абразу ўсёй сваёй маёмасцю, уключаючы гаджаты.

Прыкладна тыя ж санкцыі практыкуюць у Новай Зеландыі. Зласлівы каментарый, "які прывёў да шкоды праз лічбавыя зносіны" - да двух гадоў турмы плюс штраф.

Верхняя планка - 167 000 долараў. Для навочнасці, сярэдняму жыхару астравоў прыйдзецца адпрацоўваць такую суму 4 гады!

Дэмакратычна? У свеце брытанскага права лічаць, што так. Хоць англамоўная прэса часцей крытыкуе Кітай, а не сваіх заканадаўцаў. Паднябесная сапраўды клапоціцца аб інтэрнэт-бяспецы. Штрафы дасягаюць мільёна юаняў. Гэта амаль 150 000 долараў, г.зн. менш, чым у Штатах і Германіі. Хоць Пекін вінавацяць не столькі за фіскальныя меры, колькі за нацыянальны падыход да віртуальнай прасторы. Амерыканскіх камунікатараў у Кітай не пускаюць, выкарыстоўваюць свае. Разумна абараняючы свае нацыянальныя інтарэсы ад віртуальных замахаў. 

Высокія тэхналогіі без рамак бяспекі - гэта новая прастора варварства, упэўнены незалежны аналітык Роб ван Краненбург. Для новай рэальнасці нават прыдуманы новы тэрмін - " кіберкапіталізм". Зараз перад грамадствам і ўладай стаіць пытанне, як гэты капіталізм не ператварыць у антычалавечы па сутнасці. Перадавыя дэмакратыі падстрахаваліся законамі, Беларусь  пакуль спазняецца. Канцэпцыя - першы крок, каб пачаць даганяць. Вопыт суседзяў будзе карысны. 

Роб ван Краненбург, сузаснавальнік Міжнароднай кансалтынгавай групы ў сферы IT-бяспекі і лічбавых экасістэм (Нідэрланды): "Я не выступаю супраць лічбавізацыі як з'явы, было б наіўна меркаваць, што грамадства, дзяржава або нават група краін можа спыніць кіберпрагрэс. Але я ўпэўнены, што менавіта сёння неабходна змагацца супраць сепаратызму высокіх тэхналогій ад грамадскіх норм і законаў. Такі сепаратызм вядзе да таго, што людзі і цэлыя дзяржавы будуць успрымацца проста як статыстычныя звесткі, якія можна выпраўляць па чужым меркаванні. А значыць, не застанецца ніякай асабістай прасторы, ніякага суверэнітэту і ніякай абароны вашых жыццёвых інтарэсаў. Мы ў Еўропе ўжо ўкараняем новыя стандарты і рамкі. Вельмі важна, што тон у гэтым працэсе задаюць краіны, для якіх суверэнітэт і абарона сваіх грамадзян - не пусты гук, а рэальная каштоўнасць". 

На гэтым тыдні Савет Федэрацыі адобрыў законы аб абароне ад фэйкаў і непавагі да дзяржавы і канстытуцыі. Яшчэ адзін акт аб суверэнным Інтэрнэце пакуль чытае Дзярждума. Аўтар прававога трыпціха - палітык Андрэй Клішас. Логіка такая: хоць віртуальнае, але жыццё кіпіць у Інтэрнэце, а значыць, у Сетцы павінны дзейнічаць тыя ж правілы, што і ў рэальным жыцці. 

Андрэй Клішас, старшыня камітэта Савета Федэрацыі па канстытуцыйным заканадаўстве і дзяржаўным будаўніцтве: "Нашы законы, якія сёння датычацца і барацьбы, як прынята зваць, з фэйкавымі навінамі, і пытанні, звязаныя з відавочнай непавагай да грамадства, органаў дзяржаўнай улады, дзяржсімвалаў, вось гэтыя ўсе пытанні вельмі актуальныя, таму што мы з гэтым у нашым рэальным звычайным жыцці з гэтым згодныя, і мы выконваем гэтыя патрабаванні і законы. Мы ж не дапушчаем у адносінах адно да аднаго грубых і нецэнзурных выразаў, людзі, якія паважаюць сябе, не распаўсюджваюць ілжывыя паведамленні, якія могуць прывесці да таго, што людзі пачынаюць неадэкватна дзейнічаць, забіраць дзяцей з дзіцячых садоў, звальняцца з працы, пакідаць свой горад; мы такія прыклады ведаем. Таму Інтэрнэт - гэта тая прастора, якую трэба рэгуляваць".

Калі не зважаць на ўзровень жыцця ў Еўрасаюзе і Расіі, то ўсходнія пакаранні за хлусню ў Сетцы нашмат больш гуманныя за заходнія. Так, за інфармацыю, якая пагражае здароўю або жыццю грамадзян, парушае грамадскі парадак або стварае перашкоды ў працы стратэгічна важных аб'ектаў, прыйдзецца заплаціць. 

Звычайнаму графаману - да 1 500 долараў, чыноўніку - да 3 000. Калі ж за небяспечным фэйкам стаіць фірма, г.зн. юрасоба, штраф вырасце да 7 500 зноў жа долараў.

У крайнім выпадку, калі паклёп прывёў да смерці чалавека, санкцыя павялічыцца да прыкладна 23 000 долараў. 

Эксперты не спрачаюцца: правілы патрэбныя. Але дадаюць два але: па-першае, а суддзі хто? І яшчэ: расійскія законы добрыя ўсім, акрамя выканання. 

Разлютавана супраць новых законаў у Расіі чакана выступіла моладзь. Пакаленне, якое жыве ў Сетцы і там жа зарабляе. Дазволены мітынг на рэальнай вуліцы і масавае абурэнне на плошчы віртуальнай. Калі адкінуць абразы, ключавых пярэчанняў тры: недавер да чыноўнікаў - маўляў, спрабуюць заткнуць рот; пагроза віртуальнай жалезнай заслоны - нібы паблікі хочуць адрэзаць ад свету; і падазрэнне, што на нястрыманасці ў Сетцы хочуць зарабіць. Бо па факце хейтарскіх пастоў і каментаў - тых, што сеюць злосць і нянавісць, за дзень у Расіі публікуецца каля мільёна.

Беларусь супраць абмежавання свабоды ў вэб-прасторы, але і быць абложанай крэпасцю ў свеце лічбавых пагроз не жадае. Яшчэ і для гэтага патрэбна канцэпцыя. Кожная тэхналогія: "разумны дом", "разумны горад", 5G, крыптавалюты або электронны ўрад - гэта карысна: эканомяць грошы і нервы. Але таксама гэтыя навацыі могуць стаць пагрозай. Адключыце лічбавы трафік - хаос у мегаполісе. Укараніце паразіта ў сістэму дзяржпаслуг - масавая незадаволенасць. Выключыце мабільную сувязь - параліч у грамадстве, хто з нас памятае, як штотыдзень пісаць не электронныя лісты?

Адказ дзяржавы на пагрозы ў канцэпцыі. Укараняем маніторынг інфармацыі, робім стаўку на сваіх айцішнікаў, заахвочваем грамадства да барацьбы з прапагандай нянавісці. Роўна так у большасці краін свету. 

Адным кантролем і законамі бяспеку не гарантаваць. Гэта, на жаль, дэманструе вопыт Расіі, Украіны, Францыі і Венесуэлы. Такія розныя сістэмы, а базавых прычын беспарадкаў усяго дзве - дысцыпліна ўлады і нездаровая эканоміка. Прэзідэнт на Савеце бяспекі фіксуе патрабаванні.

Вопыт Францыі і Венесуэлы паказвае: хаос пачынаецца з непрадуманых рэформ і пустых прылаўкаў. Калі б у Парыжы і Каракасе была спакойная ўпэўненасць у заўтрашнім дні, хіба выйшлі б "жоўтыя камізэлькі" і прыхільнікі Гуайдо на пратэст? 

Самая бачная частка айсберга інфабяспекі - традыцыйная прэса. Задача - пашырыць уплыў і вяшчанне нацыянальных медыя, г.зн. тых журналістаў і блогераў, якія жывуць у краіне і жывуць праблемамі сваёй краіны. Гэтае даручэнне яшчэ і да кіраванцаў, дэпутатаў і лідараў думак: калі іх выбаршчык, грамадзянін або фанат жыве ў Сетцы, то і яны павінны быць там прадстаўленыя. 

Андрэй Русаковіч, старшыня праўлення ГА "Цэнтр вывучэння знешняй палітыкі і бяспекі": "Трэба, каб дзяржава прысутнічала ў гэтай сферы. Прысутнічала вельмі самавіта: дэманстраваліся дасягненні, не заміналіся праблемы, вялася дыскусія аб актуальных пытаннях. Досыць хуткае рэагаванне на т.зв. фэйкавыя навіны або нейкую адмоўную інфармацыю наконт дзяржавы".

Канцэпцыя, вядома, мяркуе рэгулярнае абнаўленне прававых рамак - тых жа законаў аб СМІ і рэкламе. Але гэта рамка, чырвоныя сцяжкі, за якія нельга заходзіць, а поле для творчасці значна шырэйшае. Тое ж Міністэрства інфармацыі сёння не столькі забараняе шкодныя рэсурсы, колькі падтрымлівае і развівае карысныя. 

Прыняцце канцэпцыі чакаем на наступным тыдні.