Археолагам атрымалася ўстанавіць першапачатковае архітэктурнае аблічча Спаса-Праабражэнскай царквы. Адзін з галоўных праектаў прападобнай Ефрасінні Полацкай - самая старажытная пабудова на тэрыторыі манастыра ў яе гонар. Некалькі гадоў у сакральным месцы вядуцца даследаванні. Але знаходка апошняга перыяду змяніла ўвесь праект. Насамрэч святыня была большай і функцыянальнейшай. З трох бакоў - паўднёвага, паўночнага і заходняга - да храма прымыкалі галерэі. Падрабязнасці цэлага шэрагу гістарычных адкрыццяў у Ніны Мажэйкі.
Сумесь з цэглы, камянёў і зямлі - канцэнтрат даследаванняў навукоўцаў з Беларусі, Расіі і Украіны. Выпрабавальны раскоп трохгадовай даўнасці стаў падставай паглыбляцца ў гісторыю далей. Менавіта тады стала зразумела, што Спаса-Праабражэнская царква насамрэч значна большая. Да храма прымыкалі галерэі - тры паўнавартасныя памяшканні са сваім прызначэннем. Зараз археолагі робяць абмеры мура экзанартэкса - ізаляванага пакоя, які служыў часцей за ўсё для дапаможных набажэнстваў. Яго вышыня, хутчэй за ўсё, не перавышала паверх. Тут было нават сваё фасаднае аздабленне. Акрамя таго, знойдзена падзямелле.
Прыбудовы выкананыя з той жа плінфы, што і асноўны будынак. З тэхналогіяй утопленага рада. Зараз каманда праводзіць умацаванне мура новым растворам, каб захаваць на будучыню. Пасля гэтага знаходкі закансервуюць і закапаюць.
Усе работы над статусным не толькі з гістарычнага пункта погляду аб'ектам вядуцца ў адпаведнасці з планам. Крок за крокам. Архітэктурная археалогія з'яўляецца неад'емным этапам пры падрыхтоўцы будынка да гідраізаляцыйных работ. Гэта засцеражэ святыню ад далейшых разбурэнняў.
Солі - галоўная праблема рэстаўратараў. Сцены храма амаль на метр сыходзяць у зямлю. А плінфа вельмі гіграскапічная. Гэта значыць, добра прымае і аддае вільгаць. Таму ў першую чаргу пазбаўляюцца ад тынку - яго заменяць на новы. Дзе неабходна - саніруючы. Ён мае ўласцівасць забіраць у сябе солі.
Следам за рэстаўратарамі ідуць гісторыкі. Яны расшыфроўваюць закансерваваныя пад алейнай фарбай графіці. Рэдкія пісьмовыя сведчанні. Гэтыя надпісы таксама праліваюць святло на час рамонтаў у храме.
Наносіць надпісы было нельга, гэта прыраўноўвалася да пасечання крыжа, разрабавання магіл, і тым не менш на эпісталярны грэх вырашалася не адно пакаленне: тут у Спаскай царкве - цэлая бібліятэка аўтографаў. Памінальных, малітоўных. Часта яны перасякаюцца - гэта ўскладняе працэс. Адна з апошніх знаходак - біблейская загадка. Пра Адама. XIV стагоддзя. Яе ледзь можна разгледзець. А колькі яшчэ такіх таямніц хавае полацкая зямля, гэта, мабыць, рытарычнае пытанне.
