Гэтыя дні ў пэўным сэнсе знакавыя ў лёсе заснавальніка сучаснай беларускай літаратуры Якуба Коласа. Сёлета 95 гадоў з моманту, калі выйшла ў свет яго паэма "Новая зямля", самае знакамітае з якой "Мой родны кут, як ты мне мілы…" - тайны сімвал малой радзімы. Юбілей адзначылі напярэдадні.
Заўтра ж - дзень памяці народнага паэта. 13 жніўня 1956 года Канстанцін Міхайлавіч Міцкевіч пайшоў з жыцця. 62 гады таму не стала чалавека, аб якім, нам уяўлялася, мы ведаем усё. Апынулася, гэта не так.
Адыходзячы час усё часцей здымае грыф "сакрэтна" з шматлікіх дакументаў, якія датычацца асабістага жыцця вядомых людзей. Якуб Колас - не выключэнне і тое, што мы пакажам вам сёння, цалкам развенчвае хрэстаматыйныя ўяўленні пра класіка і "забранзавеласці" геніяльнага земляка.
Мінае тэрмін таямніцы інтымнай перапіскі класіка з яго апошняй музай - той, якой Колас прысвяціў свае фінальныя творы і якой напісаў апошні ліст з перадсмяротнымі перажываннямі і пачуццямі…
Наш эксклюзіў - першае самае патаемнае ў лістах нацыянальнага куміра атрымалася прачытаць Наталлі Бардзілоўскай.
Былы дом Коласа сёння музей.
Тут нам упершыню паказваюць канверт, пра які ведалі ўсе, але нікому не давалі ўбачыць. Зараз законна можна пазнаёміцца з дакументамі, якія не больш - не менш сенсацыя. Лісты Коласа да Аляксандры Кетлер. Паўтаямнічай асобы. Гэтыя менш за дзясятак пасланняў ад 1956-га, апошняга года жыцця паэта, сведчаць: "забранзавеламу" класіку былі не чужыя жывыя чалавечыя пачуцці.
У 1945-м Колас з эвакуацыі вяртаецца на радзіму. У Мінску селіцца ў доме на Акадэмічнай, 5. У маі памерла яго жонка Марыя Дзмітрыеўна. Яшчэ раней сярэдні сын Юрка загінуў на вайне. Загружанасць грамадскай працай (Колас - дэпутат, член праўлення Саюза пісьменнікаў) дапамагала перажыць гора. Ратавала і творчасць: паэт пісаў, друкаваўся, яго запрашалі ў рэдакцыі газет.
Два з паловай кіламетры - 15 хвілін хады: адлегласць ад дома Коласа да сталічнага Дома друку. У 1945 Канстанцін Міхайлавіч Міцкевіч прыйшоў сюды ў рэдакцыю газеты "Звязда". Па нейкіх пытаннях зазірнуў у бухгалтэрыю. Сярод супрацоўніц убачыў маладую цёмнавалосую жанчыну. Гэта была Алеся Кетлер.
Аб падрабязнасцях той першай сустрэчы невядома. Але на наступны дзень Кетлер атрымлівае ад Коласа ліст. Асабісты. Там уражанні аб прыемнасці знаёмства. На лісце дробным почыркам - просьба-пытанне ўбачыцца зноў. Тут Колас - звычайны мужчына, якому спадабалася жанчына.
Той самы першы яго ліст да Кетлер захоўваецца ў музеі, але пакуль схаваны ад старонніх вачэй. Як і ўся іх перапіска да 1956 года. Адкрываць інтымны дыялог народнага паэта тут толькі пачынаюць. Гэта можна зразумець: яшчэ жывыя сваякі. Было пажаданне абодвух бакоў - не афішаваць. І яшчэ: любое адхіленне ад хрэстаматыі можа выглядаць, як жаўцізна.
З першага дня знаёмства і наступныя дзесяць гадоў Колас адрасаваў Кетлер каля трохсот лістоў. Часам ён пісаў сваёй сяброўцы і па два лісты за дзень. У пасланнях - дробязі яго бытавога жыцця, філасофскія разважанні, творчыя планы, паэтычныя кампліменты і нязменны подпіс у канцы: "Цэлую...".
У лістах да Алесі Колас падпісваўся інакш, чым у рукапісах. Пісаў "Як", маляваў каласок. Апошнія гады паэт пакутаваў на артроз - рукі не слухаліся. Кетлер была першай, каму паэт паказваў усе свае апошнія вершы. Нямала радкоў ён прысвяціў ёй асабіста. У лісце ад 21 чэрвеня - падарунак музе. Ні ў адной хрэстаматыі вы не прачытаеце, што прытча "Страказа" пра Кетлер.
У музеі лічаць: вершам Колас намякаў Кетлер на бестурботнасць. Родныя Канстанціна Міхайлавіча і зусім падазравалі жанчыну ў выгадзе.
Справядлівасці дзеля: Кетлер была не першай і не адзінай, хто браў у Коласа грошы. У сям'і захаваліся лісты паэту з усіх куткоў Беларусі - звычайныя людзі прасілі яго аб фінансавай падтрымцы. Алесі ж матэрыяльна ён дапамагаў неаднаразова.
Колас не ўтойваў сваё жаданне бачыць Кетлер. Ён прыходзіў у рэдакцыю сустракацца з жанчынай. Запрашаў яе ў паездкі. Прыводзіў у госці дамоў. Прадбачыў, што гэта не вельмі спадабаецца сям'і - сынам з ятроўкамі, таму ўгаворваў сяброўку не надаваць вялікага значэння гутаркам.
У сям'і Міцкевічаў аб Алесі Кетлер калі гавораць, то толькі ў чарзе астатніх муз.
Так сам Колас пісаў аб сваіх захапленнях. І ўсё ж у гісторыі яго далікатнай перапіскі апошнім імем стаіць самая загадкавая - Алеся Кетлер. Ёй было адрасавана пасланне ад 6 ліпеня 1956 года - амаль за месяц да смерці паэта.
13 жніўня 1956 года Канстанціна Міхайлавіча Міцкевіча не стала. Аляксандра Кетлер перажыла паэта на шмат гадоў. Сёння і яе ўжо няма. Дачка з'ехала жыць за мяжу, гавораць, у Балгарыю.
