Учора - развязка вялікай кадравай інтрыгі ў маштабах дзяржавы. Кардынальнае абнаўленне саставу ўрада. Некаторыя СМІ, вядома, пачалі глядзець па вярхах - маўляў, як гэта, змяніць усё кіраўніцтва ўрада менавіта з-за Оршы - рашэнне на эмоцыях і ці ледзь да чаго добрага прывядзе. Але Прэзідэнт амаль адразу ж супакоіць і кадравыя рашэнні растлумачыць максімальна падрабязна. Справа не толькі ў Оршы - прэтэнзій да працы блока назапасілася нямала і прычыны больш глыбінныя.
Розначытанні ў развіцці эканомікі, цяганіна, безадказнасць, карупцыя ў асобных сферах, нарэшце, невыкананне даручэнняў, адным з якіх з'яўляецца той самы трохвугольнік Орша - Барань - Балбасава. Здавалася б, у цябе ёсць і паўнамоцтвы, і сродкі, але ці то жадання няма, ці то дысцыпліны, ці то разумення, як вырашыць пастаўленую задачу. І, нягледзячы на прэзідэнцкія даручэнні і пастаянную ўвагу да гэтай тэмы, у якасці выніку толькі крылатае "Воз і цяпер там".
Не зроблена практычна нічога, а найважнейшы эксперымент у маштабах краіны правалены. Ну як пасля такога могуць не ўзнікнуць пытанні да ўрада. Тым больш, на вышэйшым узроўні некалькі гадоў пастаянна падкрэслівалася: “Орша будзе адным з асноўных паказчыкаў працы ўрадавай каманды - той самой лакмусавай паперкай”. І тое, што ў выніку мы ўсе ўбачылі, выклікае як мінімум здзіўленне.
Нацыянальны праект, якому прысвяцілі два гады, паўтары сотні рашэнняў і вялікі пакет прэферэнцый на паверку Прэзідэнта апынуўся помнікам безгаспадарчасці - нашай, на жаль, "пацёмкінскай вёскай" з дахамі, якія працякаюць, цвіллю, кінутымі станкамі і працоўнымі калектывамі ў жудасных умовах.
Сітуацыю, вядома, хутчэй за ўсё, выправяць. Але ж страчаны самы галоўны рэсурс - гэта час. Яго ж не і не ацэніш, і не вернеш. А і ў Оршы, і ў невялікіх гарадах і вёсках раёна людзі чакаюць, што ў іх на радзіме пачнуць працаваць тыя самыя буйныя прадпрыемствы, стане больш новых рабочых месцаў, вырасце зарплата, перастане з'язджаць моладзь. Гэтага ж жадае і дзяржава, але замест гэтага людзям прыходзіцца тлумачыць, чаму на аршанскім мальберце пакуль больш шэрых тонаў. Вось і выходзіць, што тая самая апошняя кропля апынулася для кіраўніцтва ўрада халодным душам - партфелі прыйшлося пакінуць.
Больш за тое, "аршанскі сіндром" - гэта відавочна яшчэ і сістэмны збой у працы ўрада. А гэта, пагадзіцеся, ужо куды больш сур'ёзна, чым канкрэтны праект у канкрэтнай вобласці. Гэта рэгулярная нядбайнасць, спробы дэвальваваць прыярытэты, уключаючы сярэднія зарплаты, тарыфы ЖКГ, мадэрнізацыю і падыходы да прыватызацыі. А яшчэ правальныя справаздачы за год і паўгоддзі, цяганіна па найважнейшых нацыянальных праектах, уключаючы развіццё рэгіёнаў, рэгулярная цяга перакласці адказнасць на тую самую "нябачную руку рынку", якую сёння не бачаць некалі нават самыя ліберальныя сістэмы, накшталт амерыканскай, японскай або еўрасаюзаўскай.
Як вынік - адстаўка і прызначэнне больш дысцыплінаванай каманды кіраўнікоў. Кадравая нарада ў пятніцу і суботнія прызначэнні падвялі рысу пад гэтай п'есай, якая зацягнулася.
Аб тым, як гэта было - наш палітычны аглядальнік Андрэй Крывашэеў. Раскадроўка ўрада займае ў Прэзідэнта шэсць дзён. У панядзелак па гарачых слядах ад убачанага ў Оршы - канчатковае рашэнне: не тыя людзі вядуць эканоміку і нацыянальныя праекты. У аўторак на нарадзе - дэталёвы разбор палётаў па кожнай персоне. Ужо дзейнічае даручэнне - падняць кадравы рэзерв і правесці кансультацыі з грамадствам. У пятніцу - фінішнае абмеркаванне новых асоб. У суботу - рашэнне па прэм'ер-міністры - фінансіст Сяргей Румас, чатырох віцэ-прэм'ерах: Аляксандр Турчын першы, Ігар Ляшэнка - па прамысловасці і мадэрнізацыі; Уладзімір Кухараў - па пытаннях будаўніцтва, ЖКГ і транспарту; Ігар Пятрышэнка - за ўсю сацыяльную сферу.
Эксперты заўважаюць у прызначэннях дакладнае прытрымліванне стратэгіі развіцця, без кіданняў, але і акцэнты зыходзячы з біяграфій і рэпутацый кіраўнікоў.
Таксама прызначаны квартэт ключавых міністраў і новы кіраўнік дзяржваенпрама. Дзмітрый Мікулёнак - Мінбудархітэктуры, Мінпрам за Паўлам Уцюпіным. Мінсувязі і інфарматызацыі - Канстанцін Шульган, Мінэканомікі - Дзмітрый Крутой. Раман Галоўчанка - на вельмі адказную пазіцыю ў сферы ВПК.
Кіраўнік дзяржавы падкрэслівае - усе кандыдаты адобраныя фундаментам беларускага грамадства. Уключаючы прафсаюзы, жаночыя, ветэранскія, моладзевыя і найбуйнейшыя грамадскія арганізацыі. Дэмакратычная працэдура - ужо палітычная традыцыя Беларусі і страхоўка ад выпадковых людзей ва ўладзе.
Відавочна, што рашэнне глыбокае, прадуманае і не на эмоцыях. Такія сур'ёзныя прызначэнні ў такіх палітычна спелых дзяржаве і грамадстве, як Беларусь і беларусы, не прымаюцца з гарачкі.
Чаму так важныя кансультацыі да прызначэння і камандная праца. Гэта не проста кадры, якія адказваюць за эканамічны базіс. Гэта вертыкаль, што рэалізуе курс, выбраны і нават выпакутаваны беларусамі за апошнія два дзесяцігоддзя незалежнасці. А значыць, ад кампетэнцыі ўрада залежыць і рэальны суверэнітэт, і сацыяльнае развіццё на гады наперад. Сумны вопыт суседзяў дэманструе, як дорага мільёнам людзей часам абыходзяцца не тыя людзі ва ўладзе, дэфіцыт парадку або ігнараванне жыццёва важных народных і нацыянальных інтарэсаў.
Ад эталоннай мадэрнізацыі складанага рэгіёна да апошняй кроплі ў лёсе ўрада прайшло паўтара года! Менавіта за гэты тэрмін трохвугольнік "Орша - Барань - Балбасава" стаў "бярмудскім", утапіўшы кіраўніцтва Кабміна, мясцовую вертыкаль і адказных.
Менавіта 16 месяцаў прайшло са Звароту Прэзідэнта да народа і парламента ў 2017 году. Калі ўпершыню прагучала: "Трэба аднавіць тэрыторыю з руін і попелу". Выканаўцаў папярэдзілі - з раёна не спусцяць вока, а попыт за дасягненні, як і за правалы, будзе асаблівым.
Ужо ў маі аб тым, што займацца варта не толькі фасадамі, колькі вытворчасцю, прагучала на сустрэчы з кіраўніком спраў. Орша - як прамысловы і лагістычны вузел - павінна зарабляць і акупляць укладанні. Курыраваць кластар накіравалі Віктара Шэймана.
Патрабаванне адрадзіць і наладзіць эканоміку рэгіёна прагучала ад Прэзідэнта і год таму пры прызначэнні кіраўніка Аршанскага раёна Аляксандра Пазняка. Напрамую было адзначана - пытанне прынцыповае, раён - эталонны і на асаблівым кантролі. Паднімем яго як самы складаны, адпрацуем мадэль для яшчэ чатырох-пяці такіх куткоў Беларусі.
Літаральна напярэдадні інспекцыі ў Оршу для ўрада прагучаў чарговы выразны месэдж: за развіццё рэгіёна прыйдзецца трымаць адказ. Усё сур'ёзна!
Мы нагадалі толькі малую крыху даручэнняў Прэзідэнта і яго зваротаў да аршанскага праекта. На справе іх было на парадак больш. Здавалася б, з такой увагай Кіраўніка дзяржавы да яго візіту тут усё павінна было дыхаць рэнавацыяй. На справе пахла брудам, цвіллю, сметнікамі станкоў і смецця і нечалавечымі ўмовамі працы. А ўсяго-та Прэзідэнт пайшоў не па пракладзеным чыноўнікамі маршруце.
Аршанскі інструментальны - як крывое люстэрка выканальніцкай дысцыпліны і руплівых інвестыцый. Мадэрнізацыю зацягнулі на год. 4 станкі і адзін падпраўлены дах - кропля ў моры.
Пры гэтым беларускае і не толькі машынабудаванне затыхаецца без добрага інструмента. Закупляем на 50 мільёнаў долараў за год, страчваем рынкі. За цяганінай не ўгледзелі, што станкі можна ўзяць па суседстве. Чым растлумачыць, калі не дыверсіяй?
Ледзь лепш - яшчэ тры аршанскія вытворцы, якія без папярэджання наведвае Прэзідэнт, каб скласці поўную карціну аб рэгіёне. Аграпраммаш, мясакамбінат і тэхніка сувязі. Усюды спазніліся з мадэрнізацыяй. Замест развіцця сваёй вытворчасці скінулі цэхі на прыватніка-арандатара, хто купляе без рынкаў, без стратэгіі, без якасці.
Лагічная кульмінацыя ўбачанага - жорсткая гутарка на наступны дзень. Несуцяшальная для ўрада і рэгіёна выснова: мадэрнізацыя праваленая. Без тэрміновых мер паўторым страшны досвед Расіі, дзе Масква, як пыласос, выцягвае ўсе сілы з правінцыі, а малыя гарады і цэлыя раёны жывуць па-за цывілізацыяй і без шанцаў на развіццё. Пытанне рабром: колькімі гарадамі і раёнамі гатовыя заплаціць за цяганіну і безгаспадарлівасць?
Па выніку жорсткай гутаркі аршанскі край пераводзіцца на асаблівы рэжым кіравання. У той жа дзень спецыяльная рабочая група паказальна, без урада, зноў фарміруе задачы, тэрміны і адказных па кожным аб'екце, паралельна фарміруючы выпатрабаваныя Прэзідэнтам прапановы па новым складзе ўрада. Людзі ў Оршы і не толькі, разумеючы, што размова не столькі аб станках і персаналіях, колькі аб іх будучыні і будучыні іх малой радзімы, жыва абмяркоўваюць рашэнні Прэзідэнта.
Прагрымелая ў народзе "аршанская інспекцыя Прэзідэнта" - толькі апошняе звяно ў ланцужку правалаў ужо мінулага складу ўрада. Значна больш важкія прычыны адставак і ў сістэматычным ігнараванні рашэнняў Прэзідэнта, і ў спробах дэвальваваць ключавыя эканамічныя і сацыяльныя праекты. І нават у няўзгодненай пазіцыі па-за, калі Беларусь гучала нястройным хорам "ліберальных" шаблонаў. На шкоду людзям і разумнаму сэнсу. На словах - прэзідэнцкі курс, на справе - нахіл ва ўтопіі шокавай тэрапіі і прыватызацыі.
Рэзаць па жывым - гэта аб зарплатах і тарыфах. Сярэднюю па краіне "тысячу" і абгрунтаваныя жыроўкі Прэзідэнт праводзіў скрозь каласальны супраціў чыноўнікаў і ціхі сабатаж ужо прынятых рашэнняў.
Vox populi або голас народа. Ацэнкі і рашэнні Прэзідэнта чакана выклікалі рэзананс у грамадстве. Лідар даручыў меркаванні сабраць і сістэматызаваць. Нават калі зыходзіў гэты "голас" не з нашага грамадства і быў відавочна правакацыйным. Дарэчы, 90% што нашых, што імпартных каментатарыяў рашэнне падтрымалі. Нават заядлыя лібералы вымушаныя былі прызнаць: без дзяржаўнай свабоды мікрарэгіёны ператвараюцца ў руіны. Ад Прыбалтыкі да Камчаткі. Чаму рынак не працуе для правінцыі - азбукавыя ісціны ад амерыканскага Кейнса да сучаснага Кітая Прэзідэнт тлумачыць не стаў. Прайшоўся і грунтоўна па самых негатыўных ацэнках.
Напрыклад, "Разнос чыноўнікаў выгадны іміджу Прэзідэнта", - пісалі людзі, відавочна далёкія ад нашых рэалій. Бо выбары ў нас не хутка, а любы ўрад - прэзідэнцкае дэ-юрэ па канстытуцыі і дэ-факта па вопыце. Кожны правал міністра або чыноўніка рангам ніжэйшага б'е па рэпутацыі ўлады ў цэлым.
Шэраг "прасвечаных" каментатараў дамовіўся да таго, што выратаванне Оршы - гэта перадвыбарная маніпуляцыя. Аб тым, што выбары ў нас праз два з лішнім гады, і мы не настолькі "прасунутыя", каб укараняць дэмакратыю піярам і піяршчыкамі, неяк не падумалі.
Частка крыніц пайшлі далей і, хайпануўшы на "некалькі перабольшаных" чутках аб здароўі Прэзідэнта, вырашылі пахаваць саму беларускую сістэму. Чвэрць стагоддзя чакаюць, а яна ніяк. Аляксандр Лукашэнка чарговы раз расчараваў: "Не дачакаецеся!"
Знайшліся і дарадцы, як прызначаць новых кіраўнікоў. Прапанавалі кастынг як у мадэльным бізнесе. Вось толькі чым сканчаюцца такія розгляды ў суседзяў і партнёраў, аўтары далікатна ўмаўчалі.
Відавочна, пад свае рэаліі пісалі расійскія аналітыкі аб прызначэнні выключна блізкіх людзей у новы ўрад. Забываючыся, што ў нас блізкасць да Прэзідэнта не індульгенцыя на зладзейства, а абцяжваючая акалічнасць. І ўчарашнія блізкія ідуць у месцы не такія аддаленыя пры найменшым даказаным злачынстве.
А вось яшчэ меркаванне: "Адстаўкі - гэта занадта радыкальна". І Андрэй Кабякоў, і Уладзімір Сямашка, і Васіль Жарко, і іншыя - вопытныя кіраўнікі, дзяржаўныя людзі. Прайшлі з Прэзідэнтам агонь і ваду. Ад гандлёвых войнаў да нацыянальнай мадэрнізацыі. "Так, - падкрэслівае лідар, - такія рашэнні самыя складаныя. Але законы кіравання адны - што для міністраў, што для любога калектыву. Тым больш у нас крытэрыі публічныя".
Зусім ужо абсурдна ў кучы каментарыяў прагучалі намёкі на расійскі след у адстаўках. Можа, камусьці і хацелася б, каб суверэнная Беларусь падганяла кадры пад знешняе, хай і саюзнае, кіраванне. "Але мы не васалы і незалежнасцю не разменьваемся", - падкрэслівае Прэзідэнт.
Самая банальная прэтэнзія - марафет да прыезду Прэзідэнта. Лідар парыруе: "Калі вы гасцей у брудзе прымаеце, справа ваша, безгаспадарчая”. У Беларусі традыцыя і культура іншая. Галоўнае, без паказухі і аўралу - менавіта яны, а не парадак, людзей і абурае.
Дарэчы, за гэты тыдзень мы не раз пыталіся ў аршанцаў у прыватнасці і беларусаў у цэлым, што галоўнае ў прынятых рашэннях. Рэфрэнам гучалі парадак, дастатак, развіццё і гатоўнасць самім укласці сілы і час у агульную вялікую справу.
Менавіта адсюль патрабаванні да абноўленага ўрада і народныя крытэрыі ацэнкі яго эфектыўнасці.
Кадры, безумоўна, вырашаюць калі не ўсё, то многае. І знятыя намі ў Аршанскім раёне кадры гэта навочна паказалі. Працы на месцы ўжо вядуцца з патроеным тэмпам. І гэта зразумела, бо з абноўленага ўрада за зробленае спытаюць нават раней, чым кіраўнікі паспеюць прывыкнуць да новых партфеляў, кабінетаў і паўнамоцтваў, якія ў Беларусі сінонімы адказнасці.
