У беларускай навукі ёсць тры месяцы на рэфармаванне. Арыенцір - патрэбнасці эканомікі. І калі камусьці да гэтага пакуль толькі трэба будзе прывыкаць, то для многіх навукоўцаў гэтае правіла дзейнічае ўжо даўно. Возьмем сельскую гаспадарку. Як без навукоўцаў можна было абысці ўсё тое, што называецца зонай крытычнага земляробства. Гэта сёння аб'ёмы ўраджаю не скачуць год ад году, а па вопыт прыязджаюць нават з тых краін, дзе сама прырода дапамагае ўраджаю. Так што, мяркуючы па ўсім, са шматлікіх навуковых ведамстваў хутка будуць зазіраць у Інстытут земляробства, дзе і мадэрнізацыя - слова не новае, і самаакупнасць - з'ява звычайная.
Рэпартаж Канстанціна Прыдыбайлы.
Інстытут земляробства Акадэміі навук у Жодзіне з'яўляецца адным з нешматлікіх падраздзяленняў, якому рэформа навукі не страшная. Яны ўжо некалькі гадоў жывуць на тых рэйках, на якія павінны перайсці ўсе навукоўцы.
Беларускае насенне прызнанае ва ўсім свеце дзякуючы жорсткаму кантролю якасці. Такі толькі ў нас і ў Даніі. У мяне ў руках звычайны пшанічны колас. Ён павінен адпавядаць 27 пунктам, калі хоць адзін не выкананы - забракаваная ўся партыя.
Практычная каштоўнасць распрацовак інстытута наглядна адлюстроўваецца на эканоміцы краіны і на кашальку беларусаў. Многія памятаюць рэзкі скачок цэн і дэфіцыт грэчкі двухгадовай даўнасці. Зараз падобнае здарыцца ў прынцыпе не можа. Інстытут земляробства Акадэміі навук вывеў некалькі сартоў грэчкі, якая дае добры ўраджай у кліматычных умовах нашай краіны. Беларусь цалкам сябе забяспечвае гэтымі крупамі. Для параўнання, у 2011 годзе доля беларускай грэчкі складала толькі 20%.
У пачатку новага тысячагоддзя ў рэспубліцы рэзка знізілася забеспячэнне піваварнай галіны ўласнай сыравінай. У 2003 годзе было нарыхтавана толькі 17 тысяч тон піваварнага ячменю. Перад навукай і вытворчасцю была пастаўленая задача - давесці яго нарыхтоўку да 150 тысяч тон. Створаныя піваварныя айчынныя сарты ячменю, якія забяспечваюць ураджайнасць і якасць збожжа на ўзроўні лепшых замежных аналагаў. Праз 10 гадоў беларускія піўзаводы цалкам забяспечаныя айчыннай сыравінай для вырабу пеннага напою.
Падобная сітуацыя была і з цукровым бураком, зараз створаныя гібрыдныя сарты, ураджайнасць з кожным годам расце, да 2015 плануецца цалкам адмовіцца ад імпарту. Але праблемы ўзнікаюць на этапе збору і захоўвання, сваю задачу навукоўцы па селекцыі раслін і выпрацоўцы тэхналогій выканалі поўнасцю - зараз ход аграрных прадпрыемстваў.
Навукоўцы Інстытута земляробства з поспехам прадаюць свае распрацоўкі, вялізная тэрыторыя Расіі знаходзіцца ў падобнай з Беларуссю кліматычнай зоне. Яна з вялікай ахвотай засявае свае палі беларускімі сартамі.
І вось яшчэ прыклад імпартазамяшчэння і прамога ўздзеяння навуковых распрацовак на нацыянальную эканоміку. У рэспубліцы да апошняга часу адчуваўся недахоп харчовага збожжа пшаніцы. Існавала меркаванне, што якаснае збожжа, прыдатнае для хлебапячэння, у нашых умовах вырасціць немагчыма. Аднак дзякуючы селекцыйнаму прагрэсу створаны айчынныя сарты зімовай пшаніцы і ярыны высокай якасці, таксама распрацаваныя і ўкаранёныя тэхналогіі іх апрацоўкі, што дазволіла павялічыць вытворчасць да 2 мільёнаў тон і адмовіцца ад імпарту.
У многіх краінах свету прынятая практыка перадачы прыкладной навукі прыватным фірмам. У нашых рэаліях занятак гэты ўсё роўна не вельмі выгадны, таму дзяржаве прыйдзецца падтрымаць фірмы льготамі і паніжэннем бюракратычнай нагрузкі. У любым выпадку гэта больш выгадна, чым прамое фінансаванне прыкладной навукі. Беларускім навукоўцам яшчэ толькі трэба будзе паспрабаваць знайсці іншую грашовую падтрымку, недзяржаўную. І, цалкам магчыма, гэта атрымаецца паспяхова. У акадэмікаў ёсць тры месяцы на стварэнне праграмы мадэрнізацыі сваёй галіны.
