Гісторыя, якую немагчыма забыць. У памяць аб загінуўшых - хвіліна маўчання ў многіх гарадах Беларусі
Гісторыя чалавецтва захоўвае мноства журботных дат. На 20-ае стагоддзе выпалі адны з самых трагічных падзей і жахлівых дзей. Адной з самых страшных старонак стала гісторыя фашысцкіх канцлагераў. У гады Другой сусветнай вайны праз "вароты смерці" прайшло каля 20 мільёнаў чалавек з 30 краін. Каля 12 мільёнаў знішчаныя. Кожны пяты вязень быў дзіцём. Кожны чацвёрты - грамадзянін Савецкага Саюза. Не абмінула гэта доля і беларусаў. Сёння ў памяць аб загінуўшых і выжыўшых ва ўсім свеце адзначаецца Міжнародны дзень вызвалення вязняў фашысцкіх канцлагераў. Дата выбрана не выпадкова. Менавіта 11 красавіка 1945 года ў Бухенвальдзе адбылося паўстанне вязняў, у выніку якога зняволеныя выйшлі на волю. Памятныя мерапрыемствы прайшлі сёння і на месцы аднаго з найбуйнейшых лагераў смерці ў Еўропе - у Трасцянцы. Аб гісторыі, якую немагчыма забыць - Алеся Высоцкая.
Фатаграфіі, як нямыя сведкі, гавораць нават гучней за людзей. Хто і для чаго рабіў гэтыя кадры? Шмат відавочна не выпадковых, а пастановачных здымкаў, дзе фатограф бачыў нейкую незразумелую нармальнаму чалавеку кампазіцыю. З іх не сцерці праўду аб канцлагерах, куды траплялі па розных прыкметах - палітычных, сацыяльных, расавых, рэлігійных і іншых.
Тым, каму ўдалося выжыць, да гэтага часу чуюцца дзіцячы плач і маленні аб дапамозе. Яны нясуць гэты боль праз усё жыццё. І радуюцца кожнай шчаслівай хвіліне. Усмешкі - тое, чаго ў дзяцінстве ім не хапала.
Без усмешкі, гаворыць, Марыя Андрэеўна, не змаглі б выжыць. Жыццё не было простым і пасля вайны. Эканаміст, працавала на заводзе. Была, дарэчы, і калегам нашага журналісцкага цэха, і нават асістэнтам рэжысёра ў кіно. Ёй пайшоў ужо соты дзясятак, але памяці не загадаеш. Гэтыя карціны жаху ўсплываюць самі.
Дзяўчынка дапамагала партызанам, выконвала заданні, якія пад сілу падлетку. Ёй было 15, калі пасля гестапа ў некалькіх гарадах, апошнім пунктам апынуўся Асвенцім.
Вось яно, месца, якое ў любы час года выклікае ў наведвальнікаў дрыжыкі. Днём і ноччу сюды прыходзілі саставы з усёй Еўропы. Толькі паводле афіцыйнай статыстыкі знішчылі тут паўтара мільёна чалавек. Дакументы нацысты спальвалі. А тых, каго з перона вялі адразу ў камеры з газам, нават не ўлічвалі.
Кацярына Ліпніцкая ў Асвенцім трапіла з сястрой і бацькам. Ведала, што падлягае знішчэнню, але выжыла. Успамінае: тых, хто не трапляў у газавую камеру, адпраўлялі на карантын. А там прывучалі да парадкаў і паслухмянства.
Яна памятае і, як яе разам з іншымі пагрузілі на машыны і павезлі да ракі, дзе загінулі ў выніку многія сведкі.
Вязняў нямецкіх фабрык смерці 11 красавіка ўспамінаюць ва ўсім свеце. Мітынг-рэквіем штогод прыцягвае ўвагу да мемарыяльнага комплексу "Трасцянец".
Чацвёрты па велічыні лагер смерці ў Еўропе. У адным радзе з такімі крывавымі Асвенцім або Майданек. 206 з паловай тысяч загінуўшых афіцыйна. Але ёсць даследчыкі, якія лічбу памнажаюць мінімум на два.
Трасцянец аб'ядноўвае некалькі месцаў масавага знішчэння людзей: урочышча Благоўшчына, дзе расстрэльвалі, хутка стане яшчэ адным напамінам аб нацызме.
Тут папрацавалі археолагі. І сярод знаходак - асабістыя рэчы ахвяр лагера. У зямлі - чэрапы, зубныя пратэзы, валасы. Мноства фрагментаў посуду, нейкіх медыкаментаў. Карнікі скідалі гэта ўсё ў яму прама каля месцаў расстрэлу.
Чамаданы як сімвал пачатку войны. Кампазіцыя будзе адкрываць комплекс "Благоўшчына". За гэтай умоўнай тэрыторыяй свету вагоны - метафара, якая нагадвае аб апошнім шляху. Пераход на плошчу Парадоксу - яна стане чырвонай - гэта крык аб вайне. І чорная плошча - месца смерці.
У Гомелі на плошчы Паўстанння, дзе калісьці быў канцлагер, таксама сабраліся былыя вязні, іх блізкія, кіраўніцтва рэгіёна і навучэнцы патрыятычных класаў, каб ускласці кветкі і аддаць даніну памяці загінуўшым. Ганне Міхайлавай было пяць. Страціла тут родную сястру.
Колькі загінула беларусаў у канцлагерах - даныя адрозніваюцца. Іх памяць ушанавалі хвілінай маўчання сёння ў многіх гарадах Беларусі.
