Падобна таму, як тэхнічны прагрэс немагчымы без развіцця гуманістычнага характару, мы таксама давайце пяройдзем ад свету навукі, у якім так шмат беларускіх імёнаў, да свету мастацтва. Тым больш што і ў ім ёсць кім па-сапраўднаму захапляцца. Сусветны жывапіс ведае нямала мастакоў, якія з беларускімі каранямі: Малевіч, Шагал і, вядома, Хаім Суцін. Апошняга ўсё часцей называюць французскім мастаком Парыжскай школы. Але мы-та памятаем: Смілавічы - тады яшчэ Мінская губерня. Вядома, сёння Суцін у шэрагу людзей свету. Але часам, каб выкрыць міфы з яго жыцця і творчасці, трэба вярнуцца менавіта да вытокаў. На Радзіму. І вось гэты шлях прайшла наш культурны аглядальнік Ніна Мажэйка.
Сенсацыя канца 20-га стагоддзя: сусветна вядомы мастак Хаім Суцін - ураджэнец Беларусі. Палотны наватара свайго часу захоўваюцца ў прэстыжных музеях Еўропы. Толькі 24 у парыжскай галерэі "Аранжэры", яшчэ тры ў Музеі сучаснага мастацтва. Арыгіналы вялікага беларускага яўрэя асабіста адгледжваў аўтар кнігі "Мастакі Парыжскай школы з Беларусі", экс-старшыня Нацыянальнай камісіі па справах ЮНЭСКА, зараз яшчэ і саветнік аднаго з найбуйнейшых банкаў краіны па пытаннях куплі сусветных шэдэўраў з беларускімі каранямі.
Суціна рэдка выстаўляюць на таргі. Як правіла, некаторыя працы з асабістай калекцыі прадаюць прыватныя асобы. Інфармацыя аб тым, што ў аўкцыёне ўдзельнічаюць лоты ад самога Суціна разлятаецца адразу ж. Да нядаўняга часу прац пэндзля майстра на гістарычнай радзіме не было. Тры гады таму Белгазпрамбанк дадаў у сваю карпаратыўную калекцыю два палатны з асабістым аўтографам мастака.
Сутнасць Суціна - у арыгіналах. Краявід і партрэт творчага росквіту 30-х гадоў мінулага стагоддзя. Арыгіналы ўжо атрымалі статус гісторыка-культурнай каштоўнасці, знаходзяцца пад аховай дзяржавы і змяшчаюцца ў запасніках Нацыянальнага мастацкага музея. Жалезныя дзверы, кодавыя замкі і ахова - трапіць сюды без спецыяльнага дазволу немагчыма. У сховішчы свой мікраклімат - 18 градусаў, такі тэмпературны рэжым дазваляе "кансерваваць" шэдэўры.
Хто такая Ева на партрэце Суціна - адна са шматлікіх таямніц мастака з міфічнай біяграфіяй. Адна са здагадак: загадкавая лэдзі - мадам Мадлен Кастэн. Адна з самых вядомых яго пакупніц. Прыжыццёвых мемуараў пасля Суціна не засталося. Усё, чым валодаюць эксперты сёння, некалькі архіўных дакументаў і ўспаміны відавочцаў, якія вечна змяняюцца. Яго баяліся і яму зайздросцілі. Міфы пра недарэку з глыбокай правінцыі руйнуюць эксперты. Напрыклад, міф пра тое, што мастак адмаўляў сваё беларускае паходжанне. Мастак маляваў выключна з натуры, таму смілавіцкіх краявідаў няма сярод яго прац. Мы прыехалі на радзіму генія. Усё тыя ж драўляныя хаткі, што і ў 19 стагоддзі. У адной з такіх з земляной падлогай жыла і сям'я Суціна - двое дарослых і адзінаццаць дзяцей.
Не самая ажыўленая вуліца ў Смілавічах - Рэспубліканская. У пачатку 20 стагоддзя яна ж менавалася Мінскай. Паводле ўспамінаў пляменніцы Хаіма Суціна Ніны Аляксандраўны Ферапонтавай, меркавана, тут знаходзілася радавое гняздо Суціных.
Непадалёк яўрэйскія могілкі - адны з самых старажытных. Лічылася, што бацька і маці Суціна сталі ахвярамі нацызму, але гэта не так - абодва яны памерлі да пачатку вайны. На мясцовым цвінтары захоўваюцца іх астанкі. Апошняя са спадчыннікаў Суціна, яго пляменніца Ніна Ферапонтава сёння жыве ў Мінску, асабіста са знакамітым дзядзькам яна знаёмая не была, Суцін з'ехаў у Парыж 17-гадовым. Затое памятае бабулю Сару, маці мастака.
Яшчэ адзін міф - набожны бацька забараняў сыну маляваць. Насамрэч, менавіта ён адправіў Хаіма ў Мінск вучыцца ў знакамітага мастака Кругера, яго партрэт вісіць у адной з дзвюх залаў музея "Прастора Суціна" ў Смілавічах. У аснове экспазыцыі - прадметы мясцовых жыхароў калісьці шматнацыянальнага селішча. Асабістых рэчаў услаўленага земляка тут няма, але атмасфера Парыжа адчуваецца. Адна з залаў - копія парыжскага кафэ "Ратонда".
Тыповае парыжскае кафэ з барнай стойкай, некалькімі столікамі і крэсламі. Падобныя ўстановы часцяком наведваў і сам Суцін. У пачатку дваццатага стагоддзя былі вельмі папулярныя ў творчай інтэлігенцыі. У такой атмасферы ствараліся шэдэўры.
Французскае грамадзянства мастак атрымаў перад смерцю. Аднак усё жыццё гаварыў, што родам са Смілавіч. Дакумент з парыжскага архіва - анкета Суціна - першы, які мастак запоўніў падчас рэгістрацыі. Месца нараджэння - у другім радку неразборлівым почыркам напісана "Смілавічы". Насамрэч радзіма для мастака заўсёды была на першым.
