Рэальная незалежнасць, якасць жыцця, новы тэхналагічны ўклад і банальныя тарыфы ў жыроўках, якія напрамую ўплываюць на бюджэт кожнай беларускай сям'і. Усё гэта беларуская энергетыка. Адна з найважнейшых галін нацыянальнай эканомікі. Як мадэрнізаваць сістэму, каб павысіць якасць кіравання і паслуг, але не зламаць энергасектар, які працуе і нядрэнна працуе? Як упісаць атамную станцыю ў эканоміку - ад новых прадпрыемстваў да электрапліт і электрамабіляў? Нарэшце, ці ёсць ва ўрада і энергетыкаў дакладная карціна будучай сістэмы? Як яна паўплывае на тарыфы, надзейнасць і бяспеку ўсіх вузлоў Мінэнерга?
Гэтыя ключавыя для краіны і кожнага беларуса пытанні паставіў сёння наш Прэзідэнт, ацэньваючы праект удасканалення энергасістэмы. Размова была прынцыповай і жорсткай. Выслухалі ўсе аргументы за і супраць. Уніклі ў дэталі - ад тэхналагічных страт да ведамаснай падпарадкаванасці. Але Кіраўніка дзяржавы не пераканалі. Праект адпраўлены на дапрацоўку. Прычым часу далі нямнога - усяго месяц. Паралельна Аляксандр Лукашэнка даручыў рыхтаваць комплексную нараду па новай электрыфікацыі краіны. Што можна і трэба падправіць у энергасістэме?
І чаму перспектыва нагадвае гіганцкі савецкі праект ГОЭЛРО векавой даўнасці - разбіраўся наш палітычны аглядальнік Андрэй Крывашэеў.
Стагоддзе таму першая савецкая электрыфікацыя або ГОЭЛРО (абрэвіятура ад плана Дзяржкамісіі па электрыфікацыі Расіі) прывяла да фантастычнага нават па сусветных мерках выніку. Усяго адна лічба за 10 гадоў нават з улікам грамадзянскай вайны, выпрацоўка і спажыванне электраэнергіі павялічыліся амаль у 8 разоў. Па сутнасці, менавіта той першы план даў жыццё ўсім індустрыям савецкай эпохі. Без яго былі б немагчымыя і беларускія эканамічныя дасягненні, і гэтыя ордэны, граматы і пераходныя сцягі рэспублікі - лідара сацспаборніцтваў.
Той жа сэнс сёння Прэзідэнт суверэннай Беларусі ўкладвае ў мадэрнізацыю энергасістэмы - не проста атамная станцыя, а скразны па ўсіх сектарах эканомікі акцэнт на электраэнергію. Не проста новая структура Мінэнерга, а справядлівыя тарыфы для людзей і прадпрыемстваў. Не проста энергетыка, а новая якасць тэхналогій і якасць жыцця ў маштабах краіны. Новая якасць была і стагоддзе таму. Уся індустрыялізацыя і будучая вялікая перамога вобразна засілкаваны ад сілавых установак першага ГОЭЛРО. Уся прамысловасць, нафтахімія і нават знакаміты Курчатаўскі праект стартавалі ад простай лямпачкі Ільіча ў 20-х. А пасля перамогі электрыфікацыя дапамагла аднавіць саюзную і беларускую эканоміку.
Невялікая экспазіцыя ў Палацы Незалежнасці, але як сімвалічна. 58-ы - ордэн Леніна за тое, як хутка акрыялі ад пасляваеннай разрухі. Праз дэкаду - ордэн Рэвалюцыі. У 73-м і 79-м Чырвоныя Сцягі за "найвышэйшыя дасягненні" ў эканамічным і сацыяльным спаборніцтве.
Сёння, вядома, прасцей, чым стагоддзе таму - стартуем не з разрухі, а з вышыні пройдзенага. Энергасістэма працуе. Вопыт і наш, і заходні пад рукой. Ведаем, што і як рабіць. Але новы тэхналагічны ўклад або новая тэхналагічная рэвалюцыя, сусветная, абавязваюць да ўдасканалення сістэмы.
Але і гэта не ўсё. На коне не толькі тэхналагічны мадэрн, але бяспека і незалежнасць Беларусі, падкрэслівае Прэзідэнт.
Вынікі беларускай энергасістэмы ў лічбах сапраўды ўражваюць. Напрыклад, на 10 % зніжаны ўдзельны расход паліва ў разліку на кілават-гадзіну і страты ў электрасетках. Па-простаму - спажыўцы не плацяць за старыя генератары і старыя ЛЭПы. Уласная новая энергавытворчасць – унёсак у развіццё ўсіх індустрый ад кардону да цэменту, ад дрэваапрацоўкі да робатаў Джылі. Паказальна, што сёлета ўпершыню адмовіліся ад імпарту электраэнергіі, а гэта захаванасць валюты і моцны беларускі рубель. На 20 % зніжана частата паломкі абсталявання і аварый - гэта надзейнасць, нават у Новы год бесперабойна гараць усе тэлевізары і ёлкі ў краіне. Амаль на 600 чалавек за пяцігодку скарацілі штат кіраўнікоў - гэта аўтаматызацыя і ашчаднасць.
Менавіта гэта ў комплексе дазваляе ўтрымліваць сярэднія тарыфы на электрычнасць, не спусташаючы ні людзей, ні рэальны сектар, ні бюджэт.
Яшчэ і таму, вывучаючы праект урада і энергетыкаў, Прэзідэнт адхіляе любыя непралічаныя эксперыменты. Асабліва калі пад рукой сусветны вопыт.
Што ў асноўным не задавольвае ў дзеючай сістэме? Усё яшчэ грувасткі апарат? Так, але ён працуе. Сустракаецца, што ўсе выдаткі звальваюць у адзін кацёл, так што не разабраць, дзе заганы - таксама ёсць, але не драбніць жа агулам усе вузлы, каб паправіць адзін. Ды і галоўнае не гэта, настойвае Прэзідэнт. Галоўнае, што чыстая электраэнергія ў агульным энергакактэйлі пакуль толькі сціплая вішанька, а не аснова. А на падыходзе запуск гіганцкага праекта - атамнай станцыі.
У параўнанні з перадавікамі Еўрасаюза, ЗША або Японіяй у спажыванні электраэнергіі Беларусь адстае ў 2-3 разы. Прычым як у рэальным сектары, так і ў побыце. Напрыклад, сусветны рынак электракараў. Што расце, у нас упіраецца ў замкнёнае кола: няма заправак, таму што мала электрамабіляў, але мала электрамабіляў, таму што іх няма дзе зараджаць. Ёсць, вядома, беларускія электракары і электробусы, але яны пакуль адзінкавы тавар, а не паточная вытворчасць.
А як у свеце? Нумар адзін на планеце - кампактная Нарвегія (дарэчы, падобная на Беларусь). Ільгатуе новыя электракары, зніжае зборы за платныя дарогі, гарантуе бясплатную паркоўку для прагрэсіўных вадзіцеляў. Чым не вопыт.
Вялікія Англія і Францыя да 2040 года паабяцалі цалкам адысці ад дызеля і бензіну ў новых аўто. У Германіі ўжо паўсотні гарадоў увялі забароны на дызелі і жадаюць рухацца да электраэры яшчэ хутчэй.
Зрэшты, з буйных гульцоў нават не Берлін задае тэмп, а Пекін з Шанхаем. Без малога палова ўсіх новых электрамабіляў у свеце, усіх марак ад элітнай Tesla да малалітражак прадаецца менавіта ў Кітаі. Стымулы для дзяржавы - не дарагія.
Яшчэ адзін наш рэзерв - прамысловасць і АПК. Самыя энергаёмістыя - ліцейныя, заводы будматэрыялаў і паперы, рабатызаваныя агракомплексы, перапрацоўка малака і нават вельмі модныя сёння прамысловыя 3D-прынтары і цэлыя індустрыяльныя паркі на іх аснове. Маючы свой "Вялікі камень", ПВТ і СЭЗы, грэшна і безадказна не задзейнічаць такі рэсурс.
Даручэнне Прэзідэнта ўраду - у самы кароткі тэрмін падаць разгорнутую стратэгію і план па электрыфікацыі эканомікі. Г.з. не сабраць "са свету па нітцы" электранавацый, а пралічыць і прапісаць у плане і балансе сектары, прадпрыемствы, тарыфныя планы, этапы і адказных за рэалізацыю.
Усіх планаў урад пакуль не раскрывае. А тыя, што агучаныя сёння, добра вядомыя і вельмі кансерватыўныя. Напрыклад, начныя тарыфы для хатніх гаспадынь, электрапліты ў новабудоўлях або паэтапны вывад прадпрыемстваў са сваіх газагенератараў на агульную электрасетку.
На дапрацоўку праекта ўдасканалення энергасістэмы Прэзідэнт адвёў усяго месяц. Пры гэтым разам з урадам над ім папрацуе і незалежная група экспертаў для большай празрыстасці і крытычнага аналізу ўсіх навацый.
Пры гэтым патрабаванні лідара аб'ектыўныя: новая сістэма павінна быць значна лепшай і надзейнай за ранейшую, каб не вяртацца потым з дапрацоўкамі. А вынікам павінна стаць не рэформа дзеля рэформы, а справядлівыя тарыфы для людзей і прадпрыемстваў, якія не спустошаць прыбыткі і бюджэты, а прастымулююць развіццё.
Калі разам з атамнай станцыяй мадэрнізацыя хоць збольшага паўторыць поспех ГОЭЛРО векавой даўнасці, эканоміка і беларусы адчуюць гэта ўжо ў найбліжэйшыя 5-10 гадоў. Тады і экспазіцыю ўзнагарод у Палацы Незалежнасці можна будзе смела прадоўжыць сучаснымі дасягненнямі.
