Важны святочны час на летнім календары: Спасы. Тры святы адзначаюцца царкоўнымі ўрачыстасцямі і самабытнымі народнымі абрадамі. "Спасаўка-ласаўка" - здаўна называюць гэтыя жнівеньскія тыдні беларусы, бо кожны з трох свят звязаны са зборам ураджаю і назапашваннем пачастункаў на зіму. Мядовы Спас ці Макавей - хваляцца зборам мёду і маку. Спас яблычны - свята яблык, груш, вінаграду і іншай садавіны. Сёння ўрачыстасць, прысвечаная хлебу і арэхам. Якія рытуалы звязвалі з Трэцім Спасам нашы продкі? Падрабязнасці ў Наталлі Бардзілоўскай.
Свята трэцяга Спасу
У Заходняй Беларусі - раніцай, у Цэнтральнай - увечары... На Хлебны Спас брала маці сваіх дачок, ішла ў агульны жаночы гурт, што збіраўся на вёсцы, і накіроўваліся ўсе разам на поле! Свята Трэцяга Спасу пачыналася ў беларусаў з працы - трэба было сабраць апошні хлеб на палях, падвесці вынікі ўраджаю, зладзіць "Дажынкі".
Невялічкі ўчастак залацістай пшаніцы. Прыгожа прыбраныя жанчыны (паводле традыцыі на поле ў свята беларускі апраналі самае прывабнае адзенне!). У руках - сапраўдныя вясковыя сярпы і з вуснаў - аўтэнтычныя песні. Абрад "Дажынак" такі, які ён захаваўся ад старажытнасці, сёння рэканструююць у Беларускім музеі народнай архітэктуры і побыту. Супрацоўнікі ўстановы і прадстаўнікі фальклорнага калектыву "Скарбніца" не проста дэманструюць наведвальнікам скансэна ў Строчыцах старадаўні абрад - даюць ў ім паўдзельнічаць. І першы ўрок тут - як трымаць серп, нацягваць пшанічнае сцябло і зразаць каласкі.
Талакой - музейшчыкі, артысты і гледачы - сабралі "апошні сноп": вось ён, галоўны герой "Дажынак", яго упрыгожваюць стужкамі, абмотваюць рушніком, каб потым паставіць у "чырвоны кут" "на шчасце, на долю, на добры год". Здавалася б, праца выканана. Але на полі ў жанчын яшчэ адзін важны клопат.
На "Дажынкі" ў полі, дзе жалі апошняе жыта, пакідалі з дзясятак каласкоў - "бараду"! "Бараду" ўпрыгожвалі кветкамі, стужкамі. Да яе неслі яйкі, соль, сыр. Каб задаволеная "барада" спрыяла багаццю і дабрабыту.
Вось, частуюць "бараду". Асабліва ж на ўдачу было ўзяць ад гэтага сімвала хоць каласочак і заткнуць за пояс, абвязаць талію ці пакласці за спіну - на цялеснае здароўе!
Сяргей Ермаловіч. навуковы супрацоўнік Беларускага дзяржаўнага музея народнай архітэктуры і побыту:
Самі "Дажынкі" - абрад вельмі старажытны, хтосьці гаворыць, што ён узяўся з 12 стагоддзя. Навукоўцы - карані з неаліту, калі пачалі людзі займацца сельскай гаспадаркай. А так у нашым музеі кожны год праходзіць гэты абрад. Кожны год праходзіць напрыканцы лета, таму што напрыканцы лета збіралі апошняе жыта, гэта асноўная наша збожжавая культура. І мы паказваем сукупнасць абрадаў, якія былі папулярныя ў Цэнтральнай частцы Беларусі.
Праца зроблена. Апошні сноп - у цэнтральнай хаце вёскі, у гаспадара, які ладзіў для жней і ўсіх аднавяскоўцаў вялікае свята з танцамі.
Лявоніха, шастак, картузэ. Галоўным па беларускіх народных танцаў у этнаграфічным музеі таксама навучаюць. Майстар-класы нікога не пакідаюць абыякавымі: у традыцыйных строчыцкіх "Дажынак" ёсць свае пастаянныя прыхільнікі, шмат навічкоў, якія "ў госці да скансэна" прыходзяць у беларускіх народных строях, мэтанакіравана, з настроем спасцігаць таямніцы народнай культуры.
Калі поўна пра сённяшнюю дату - пра Трэці Спас, то яго называлі яшчэ і Арэхавым: у гэты дзень было прынята хадзіць па дары лесу. А яшчэ 29 жніўня - "Спас на палатне", калі жанчыны дабіралі апошні лён. Калі ладзіліся кірмашы, на якіх прапаноўвалі ўжо тканыя льняныя вырабы. Усе гэтыя традыцыі ў Беларусі памятаюць і зберагаюць, аднаўляюць па-свойму ў кожным рэгіёне.
