У адносінах цэнтральна-еўрапейскай Варшавы з еўрацэнтрам з-за нядаўніх канстытуцыйных рэформ назіраецца некаторае пахаладанне. У самой краіне вогнішчамі на замёрзлых плошчах, там і сям гараць дэбаты, гарачыя не па сезоне.
Усяго праз два дні пакет снежаньскіх, "прынятых спехам", змен асноўных законаў Польшчы будуць абмяркоўваць у Бельгіі. Праз тыдзень - у Францыі. А пакуль - аб тым, чаму Бруселю і Страсбургу раптам спатрэбілася больш пільна прыглядацца да Варшавы - наш палітычны аглядальнік Глеб Лаўроў.
"Вока ды вока патрэбна". Трапных фраз тысячы. Зрэшты, апошні месяц мінулага года і першы, але бачыцца, далёка не апошні - цяперашняга, у топе самых актуальных для Польшчы і ЕС выразаў, мабыць, той, які пра парушынку і бярвенне.
А пачалося ўсё неўзаметку для чужых вачэй - з майскай перамогі на парламенцкіх выбарах кансерватыўнай, папулісцкай, еўраскептычнай у цэлым і антынямецкай, у прыватнасці партыі брата Качыньскага "Права і Справядлівасць". Дзейнасць якой у частцы электарата ніколі не асацыявалася ні з тым, ні з іншым. Напрыканцы восені партыйцы з ПіСа ініцыявалі рэформу канстытуцыйнага суда, якая выклікала хутчэй шумныя, чым маштабныя пратэсты. Тады прэзідэнт Польшчы Анджэй Дуда апісаў іх як "арганізаваныя апазіцыяй, якая не змірылася са стратай улады". Далей, праўда, куды больш. Наступны рэзанансны праект кіруючай ПіС быў прысвечаны СМІ. Згодна з ім польскае грамадскае тэлебачанне TVP і Польскае радыё перайшлі пад кантроль профільнага Нацыянальнага савета, які напрамую кантралюецца ўрадам. Пасля рэформы кабінет атрымаў магчымасць прызначаць і звальняць кіраўніцтва медыяструктур. У адказ хтосьці з журналістаў звольніўся са скандалам, а хтосьці даў скандальныя інтэрв'ю.
Але ўсё б заціхла, калі б некаторыя ў ЕС будзённа не занепакоіліся магчымым ушчамленнем праў і свабод у дзяржаве пад белымі, арлінымі крыламі.
Франчэска Баса, у артыкуле "Еўрапейскія каштоўнасці пад пагрозай", выданне Corriere della Sera, Італія:
"Калегія камісараў павінна разгледзець пытанне, ці не парушае Варшава адзіную базу еўрапейскіх каштоўнасцяў, адобрыўшы канстытуцыйную рэформу, якая падрывае прынцып падзелу ўлад, і вырашыўшы ўзяць пад дзяржаўны кантроль сродкі масавай інфармацыі. Калі краіна не прыме рэкамендацыі, на якіх настойвае Брусель, то ў дзеянне ўступяць санкцыі, механізм па процідзеянні сістэматычным пагрозам прававой дзяржаве. Раней гэта мера ніколі не прымянялася".
І вось менавіта тут як нельга дарэчы прыйдзецца невялікі экскурс у нядаўнюю гісторыю, калі ўсё тыя ж дзеючыя асобы і ў Польшчы, і ў ЕС, значна больш нервова рэагавалі на заканатворчасць на сваіх усходніх межах. Хіба што тады размова аб санкцыях была кароткай і заканчвалася заўсёды безапеляцыйна і неабгрунтавана жорсткімі рашэннямі і ўручэннем недатыкальным апазіцыянерам еўрапарламенцкай прэміі імя Сахарава. Але ў тым, што зараз і ў дачыненні да краіны - ўдзельніка Еўрасаюза будуць распачатыя аналагічныя крокі, ёсць вялікія сумненні.
Матэуш Піскорскі, палітолаг, кіраўнік Еўрапейскага цэнтра геапалітычнага аналізу, Польшча: "13 студзеня пытанне свабоды слова ў Польшчы, пытанне дзейнасці кіруючай партыі будзе абмеркавана Еўрапейскай Камісіяй, ЕК аднак не мае магчымасцяў укаранення санкцый і мер па дачыненні да Польшчы. Што да абмеркавання палітычнага становішча ў Польшчы ў Еўрапарламенце 19 студзеня, гэта можа скончыцца рэзалюцыяй ЕП, але рэзалюцыя не мае прававых эканамічных наступстваў. Што датычыцца ЗША, я больш чым упэўнены, што ЗША ніяк не будуць рэагаваць на тое, што адбываецца ў Польшчы. Лічылася, што грамадзянская платформа - папярэдняя кіруючая партыя - рука Берліна ў Варшаве, а ПіС - лічыцца абгрунтавана рукой Вашынгтона. Безумоўна, усё гэта можна параўнаць з тымі рэакцыямі, якія па закліку, у тым ліку і ПіС, адбываліся ў Беларусі ў свой час. І тое, што зараз рэакцыі ЕС і Вашынгтона не параўнальна мякчэйшыя, чым гэта было ў адрас Беларусі, калі ў адрас Беларусі былі такія ж абвінавачанні, гаворыць аб тым, што мы маем прыклад класічных двайных стандартаў".
Такім чынам, і Варшава, і Брусель, пад націскам Берліна, ды і Вашынгтон, апынуліся ў вельмі далікатнай сітуацыі. Трэба або адмяняць ужо прынятыя Польшчай законы пад націскам звонку - што паставіць пытанне аб суверэннасці польскіх улад, або ўсім заходнім светам душыць заходняга ж саюзніка. Што падніме яшчэ больш пытанняў. У абодвух выпадках іміджавыя і эканамічныя страты непазбежныя.
І таму найбольш верагодны менавіта трэці варыянт: двухаблічны Янус еўрабюракратыі, Камісія і Парламент разам заплюшчаць усе чатыры вокі на праблему, бо саюзнік Цэзара па-за падазрэннямі, спусціўшы пытанне на тармазах бясконцых кулуарных абмеркаванняў. А тое, што ў гэтым выпадку ва ўсіх на вачах аформіцца прэцэдэнт абуральнага прымянення двайных стандартаў - да гэтага, памятуючы ўсё і ўсімі бачанае раней, нікому і нідзе не прывыкаць.
