Зараз аб эканамічнай рэформе, якую, як мне здалося, падтрымала абсалютная большасць і насельніцтва, і эканамістаў. Беларускую валюту ў наступным годзе чакае дэнамінацыя. Гэта калі з айчынных банкнот знікаюць нулі.
Такім чынам, у наступным годзе мы зажывём з новымі грашыма, сярод якіх з'явяцца ў тым ліку і даўно забытыя намі манеты. Што ж такое дэнамінацыя і для чаго яна патрэбная - у тэме разбіраўся наш эканамічны аглядальнік Андрэй Лапцёнак.
Што паробіш, нашы людзі, асабліва падчас сусветных крызісаў, балюча рэагуюць на замежныя словы, якія пачынаюцца на "рэ" і "дэ". Палохаюцца і нават часта блытаюць, рэформа, рэвалюцыя, дэвальвацыя, дэнамінацыя. Гэтакі вінегрэт у свядомасці, які спараджае няўпэўненасць у заўтрашнім дні. Зрэшты, у адрозненне ад большасці ўзгаданых працэсаў, дэнамінацыя нічога страшнага па азначэнні не нясе, а ў нашым выпадку, насупраць, успрымаецца як вынік агульных працэсаў.
Міхаіл Кавалёў, дэкан эканамічнага факультэта БДУ:
"На працягу гэтага года новае кіраўніцтва Нацбанка навучылася кіраваць курсам і навучылася стрымліваць інфляцыю".
Што ж такое дэнамінацыя і для чаго яна патрэбная?
Афіцыйна прынятае азначэнне - гэта змяненне намінальнага кошту грашовых знакаў, якія знаходзяцца ў звароце на тэрыторыі краіны.
Як правіла, дэнамінацыя ўяўляе сабой працэс "закрэслівання нулёў" на купюры і ўвядзенне металічных манет. У гісторыі шэрагу замежных краін былі вядомыя выпадкі, калі для пакупкі баханкі хлеба прадаўцу трэба было аддаць цэлы стос папяровых грошай. Часам кошт паперы, на якой была надрукаваная грашовая купюра, быў вышэйшы, чым пакупніцкая здольнасць грошай. Часцей за ўсё да змянення намінальнага кошту грашовых знакаў урада звярталіся пасля інфляцыі з мэтай стабілізаваць валюту і спрасціць разлікі.
Сяргей Саладоўнікаў, загадчык кафедры "Эканоміка і права" БНТУ, доктар эканамічных навук:
"Дэнамінацыя - гэта, першым чынам, тэхнічнае рашэнне, звязанае з тым, што цяжка пісаць, цяжка лічыць лішнія нулі, калькулятараў не хапае. Куча мінусаў, звязаных з тым, што ёсць нулі, якія можна выдаліць. У апошні час зніклі пэўныя купюры (мы ўсе іх ведаем), адпаведна ўжо склалася магчымасць, што мінімальная купюра сёння даволі вялікая. Таму можна адкідаць".
Рашэнне беларускага Нацбанка ў сусветнай гісторыі грашовых знакаў - з'ява абсалютна радавая.
Вось толькі некалькі самых буйных дэнамінацый за апошнія 20 гадоў. Расія. 1 студзеня 1998 г. Знешні выгляд, колер і дызайн купюр не змяняўся. З грошай узору 1995 года толькі выдалілі тры нулі і ўвялі ў абарот манету наміналам 1 рубель. Дэнамінацыя балгарскага лева ў 1999 - амбіцыйны крок, які ўраўнаваў у вартасці балгарскую і германскую валюты, і які ўрад растлумачыў поспехам сваёй стабілізацыйнай праграмы і фінансавай палітыкі. Новы румынскі лей, выпушчаны ў абарот 1 ліпеня 2005 года, ураўноўваўся 10 тысячам старым. На працягу наступных двух гадоў эканоміка Румыніі адчувала небывалы ўздым, за што атрымала назву "Балканскага тыгра". Некалькі эканамічных крызісаў абясцэнілі турэцкую ліру, і з 2005 года на новых грашах былі закрэсленыя шэсць нулёў.
1 студзеня 2006 года азербайджанскі манат пазбавіўся трох нулёў і стаў даражэйшым за амерыканскую валюту. А дэнамінацыя другога маната, туркменскага, у 2009 годзе, на думку мясцовых эканамістаў, актывізавала ў краіну прыток інвестыцый.
І ўсё ж у нашага чалавека застаюцца пытанні. Так, псіхалагічны камфорт без нулёў відавочны. Але, напрыклад, старэйшае пакаленне хоць і настальгуе па манетных часах, добра памятае і іншую гісторыю дэнамінацый.
Міхаіл Кавалёў, дэкан эканамічнага факультэта БДУ: "Былі дэнамінацыі канфіскацыйнага характару, успомнім нядаўнюю паўлаўскую, яшчэ была пасля Другой сусветнай вайны ў 1947 годзе, але гэтым разам дакладна і зразумела сказана, што ўсе назапашаныя зберажэнні будуць абменьвацца адзін да аднаго але з закрэсліваннем чатырох нулёў, на курсе беларускага рубля гэта ніяк не адаб'ецца".
Вадзім Іёсуб, фінансавы аналітык:
"Гэта значыць, ад гэтага рубель не стане мацнейшым або слабейшым, ад гэтага насельніцтва не стане бяднейшым або багацейшым. Гэта значыць, з эканамічнага пункта погляду наогул нічога не зменіцца".
Зараз на рынках поўны штыль, цэны не растуць сверхтэмпамі, пэўна, і на самай справе настаў час спрасціць разлікі і грашовы абарот. Праўда, яшчэ адно пытанне. Для ўзорнага пераходу да новых купюр для інфляцыі існуе пазначаны парог. 10%. У нас яна пакуль вышэйшая, але, здаецца, Нацбанк, як гавораць пра добрых спартсменаў, набраў форму.
Валерый Палхоўскі, фінансавы аналітык: "Уявіце, высокі ўзровень інфляцыі будзе прадугледжваць, што манеты, якія зараз запускаюцца, вельмі хутка могуць страціць сваю актуальнасць, а арганізацыя манетнага абароту - гэта насамрэч дарагі працэс, таму, я думаю, калі б у Нацыянальным банку не адчувалі, што не могуць узяць інфляцыю пад кантроль, то ці наўрад бы ішлі на такі крок".
Хоць афіцыйна беларускі рубель і дзеліцца на капейкі, адзіныя манеты, якія выпускае Нацыянальны банк, - памятныя. 50 капеек 1992 года з малюнкам вавёркі былі папяровай купюрай. Зрэшты, папяровыя капейкі ў нас ужо даўно не ў ходзе. І яшчэ адзін цікавы факт: у тым выпадку, калі Беларусь усё-такі ўвядзе металічныя грошы, адзінай краінай, якая не будзе чуць звону манет, застанецца Ісландыя.
Ужо зараз зразумела, што наша памяркоўнасць у гэтым выпадку была на руку. Бо новыя грошы маглі з'явіцца раней. Іх надрукавалі і адчаканілі яшчэ ў 2008 годзе, але ўводзіць у зварот спяшацца не сталі. Сусветны фінансавы крызіс запусціў чарговы віток інфляцыі, і абмен грошай адклалі да лепшых часоў. Зараз, на думку Нацбанка, такі момант наступіў. Аб упэўненасці гаворыць увядзенне ў абарот манет.
Вадзім Іёсуб, фінансавы аналітык:
" Як раз-такі лічыцца, нармальная грашовая адзінка - гэта тая, у якой у абароце ёсць манеты. Значыць, гэта надоўга. І ці наўрад праз год, два, пяць прыйдзецца выпускаць новыя купюры і новыя манеты".
Гэта значыць, па-першае, эканомія - папяровыя купюры служаць менш, і па-другое, імідж нацыянальнай валюты.
Сяргей Саладоўнікаў, загадчык кафедры "Эканоміка і права" БНТУ, доктар эканамічных навук:
"З пункта погляду ўплыву, калі так можна выказацца, на імідж беларускага рубля, гэта станоўчае дзеянне, таму што, як толькі з'яўляецца манета грашовая, гэта заўсёды ўзмацняе давер да нацыянальнай валюты".
Такім чынам, упершыню ў сваёй гісторыі, Беларусь можа займець паўнаважкую нацыянальную валюту. Рубель намінальна ўмацуецца ў 10 тысяч разоў. Калі курс долара ў 2016 годзе захаваецца на сённяшнім узроўні, то каштаваць амерыканец будзе 1 рубель і 75 беларускіх капеек. Еўра будзе каштаваць амаль 2 рублі (1,9), затое за адзін наш рубель будзем мець права запатрабаваць 36 расійскіх.
У купюр будзе 7 наміналаў, а ў манет - 8. Самая буйная купюра 500 рублёў будзе каштаваць 285 долараў.
І яшчэ некалькі важных тэхнічных дэталяў. Разлічвацца старымі і новымі грашыма з ліпеня 2016 года можна будзе да канца года. На таварных цэнніках пакажуць суму ў старых і новых рублях. І разлічвацца імі можна будзе нароўні. З абароту цяперашнія купюры выйдуць з 2017 года, зрэшты, яшчэ тры гады, да канца 2019, іх без камісій можна будзе абмяняць праз банк.
