Наогул, сэнс вось гэтай галоўнай тэмы медыяфоруму ў Мінску аб культуры як фактары яднання яшчэ лепш успрымаецца на адлегласці тымі, хто працягвае зваць сябе беларусам нават за тысячы кіламетраў ад Радзімы - нашы дыяспары. Зрэшты, бывае, што гэта права беларусам звацца даводзіцца сапраўды адстойваць. У адной толькі Польшчы дзясяткі тысяч этнічных беларусаў зніклі на паперы пасля перапісу. І вось тут узнікае пытанне: як падтрымаць нашых людзей за мяжой. У Беларусі зараз абмяркоўваюць адпаведны законапраект, прычым абмеркаванне гэта спецыяльна робяць максімальна шырокім, каб пазбегнуць прабелаў, якія ёсць у падобных законаў іншых краін. Ну, напрыклад, у СНД зараз ідуць гарачыя дыскусіі адносна той жа карты паляка, а, больш дакладна, таго, для каго менавіта яна пісалася. Прычым гутаркі гэтыя вядуць самі этнічныя палякі, якіх закранула, што ў карце атрымалася больш палітыкі, чым гісторыі.
Такім чынам, як жа зрабіць, так, каб свой заставаўся сваім нават сярод чужых, разам з экспертамі разбіраўся наш палітычны аглядальнік Андрэй Крывашэеў.
Вольга Солапава, гісторык МДУ і творчы рухавік культурнай аўтаноміі Беларусы Масквы ў Мінску прасоўвае прававую будучыню ўсіх беларусаў свету - праект закону аб суайчынніках.
Аксана Солапава, кандыдат гістарычных навук, намеснік дэкана гістарычнага факультэта МДУ, намеснік старшыні рэгіянальнай культурнай аўтаноміі Беларусы Масквы: Існуе ў розных краінах мноства грамадскіх арганізацый, якія займаюцца нацыянальна-культурнай дзейнасцю, і ў выніку гэтай дзейнасці фактычна кожны дзень у свой вольны час абсалютна бясплатна прапагандуюць лад жыцця беларуса, прапагандуюць беларускую культуру, беларускую дзяржаву. Таму што, калі яны гавораць: мы беларусы, усе вельмі выразна разумеюць, што, быўшы грамадзянамі іншай дзяржавы, усё-такі персаніфікуюць яны сябе з матчынай дзяржавай, з Рэспублікай Беларусь. Усе гэтыя людзі вельмі даўно чакаюць, што Беларусь скажа: мы аб вас ведаем, мы аб вас памятаем, вы нам патрэбныя.
Гэтыя словы гучалі з вуснаў дзяржаўных мужоў усе гады суверэнітэту, і нават да гэтага. Пэўнымі справамі наводзіліся масты з тымі, хто павёз часціцу радзімы за сотні і тысячы кіламетраў, але сэрцам застаўся тут. Беларусь дапамагала сваім людзям. Будавала школы і адкрывала ўніверсітэцкія кафедры, праводзіла культурныя фестывалі і выдавала бясплатныя візы, друкавала падручнікі і абараняла ў судах, прасоўвала сумесныя бізнес-праекты і ўз'ядноўвала сем'і. Не хапае аднаго - сухога, але важнага юрыдычнага склада суцэльнага закону.
Ян Сычэўскі - польскі палітык і беларускі патрыёт гаворыць аб актуальнасці закону менавіта ў Польшчы. За 10 гадоў этнічных беларусаў заходней за Буг стала менш у 4 разы. 150 тысяч нашых суайчыннікаў зніклі на паперы - у польскім перапісе 2002 года. А праўда аб іх радзіме ў прэсе не можа прабіцца праз шаблоны і штампы.
Польскія навукоўцы прызнаюць: праблемы з талерантнасцю ёсць і ў дзяржавы польскай, і ў мясцовых СМІ. На жаль, міфы 2-й Рэчы паспалітай (часоў акупацыі Заходняй Беларусі) перавандравалі хоць і лакальна ў рэспубліку трэцюю.
Размова аб карце паляка, якой Варшава з аднаго боку надзяліла льготамі суайчыннікаў, але з іншага фактычна падзяліла грамадзян Беларусі, Украіны, Расіі і Прыбалтыкі на сваіх і чужых. У лік чужых трапілі нават этнічныя палякі са сваім меркаваннем і палітычнымі перакананнямі.
У праекце закону Беларусь улічыла сумны вопыт партнёраў і адпрэчыла палітычныя і этнічныя сцены.
Юрый Амбразевіч, начальнік галоўнага ўпраўлення шматбаковай дыпламатыі МЗС Беларусі: Мы не разглядаем на дадзеным этапе ўвядзення нейкай карты або іншага дакумента, якой можна было б ідэнтыфікаваць беларуса замежжа. Бо, на нашу думку, беларус замежжа гэта, хутчэй, акт самаідэнтыфікацыі. Мы вядзем размову, каб у законе не было нейкіх падзяляльных ліній, г.з. гаворка ідзе аб тым, каб не па класіфікацыі, не па этнічнай прыналежнасці, не па палітычных поглядах, важна, каб гэты чалавек адчуваў сябе беларусам, адчуваў сябе звязаным каранямі з Беларуссю.
Новым законам ствараецца суцэльная і гарманічная сістэма. І новы закон - толькі першая прыступка. Другой стане дзяржаўная праграма Беларусы замежжа. Ужо ў ёй прапішуць рэальныя механізмы дапамогі ад культуры і адукацыі да спрошчанага ўезду і камфортнага знаходжання ў Беларусі.
Закон аб суайчынніках - творчасць не толькі юрыстаў і дыпламатаў. Яго палажэнні распрацоўвалі і ўдакладнялі самі беларусы замежжа.
Аксана Солапава, кандыдат гістарычных навук, намеснік дэкана гістарычнага факультэта МДУ, намеснік старшыні рэгіянальнай культурнай аўтаноміі Беларусы Масквы: Некалькі месяцаў таму праект закону быў дасланы нам для абмеркавання, г.з. дзяржава не проста зацікаўленая прыняць закон дзеля закону і сказаць усім - вось мы такі закон прынялі, мы ўзаемадзейнічаем. Дзяржава зацікаўленая ў тым, каб гэты закон працаваў з тымі людзьмі для каго ён пішацца, гэта беспрэцэдэнтны прыклад. Беларусы Масквы падрыхтавалі прапановы па 9 пунктах. І калі мы зараз азнаёміліся з канчатковым варыянтам закону, мы выявілі, што 7 пунктаў з 9 прынятыя. Хіба гэта не паказчык сапраўднага дэмакратычнага стаўлення да заканатворчасці?.
Ініцыятарам праекта закону выступае МЗС. І невыпадкова, бо што з замежных спраў можа быць важнейшым за лёсы суайчыннікаў - фармальных іншаземцаў? Прыняты закон дыпламаты чакаюць ужо на працягу года. Дарэчы, першы эфект ад карпатлівай працы менавіта дыпламаты падзеляць з беларусамі замежжа. Бо ёсць прыклад Арменіі. Калі на імідж, прэстыж і знешнюю палітыку 3-мільённай краіны працуе 6-мільённая дыяспара народных пасланцаў.
Ёсць і складанасці. Бо дыяспары - гэта матрыца, сусветная сетка, розныя сегменты якой могуць нават не падазраваць пра тое, што ствараюць суайчыннікі ў іншай частцы свету. Скажам, беларусы Аргенціны шукаюць іспана-беларускі слоўнік, а беларусы Іспаніі карыстаюцца ім ужо дзесяцігоддзе. Або пошук малой радзімы і магіл продкаў у Беларусі. У дыяспар у Расіі або Ізраілі ўжо ёсць алгарытм, а для беларусаў Канады або Аўстраліі - родная зямля дагэтуль тэра інкогніта. Злучыць элементы роднаснай матрыцы - у гэтым сэнс закону.
Будучы закон - гэта палітычны, дзяржаўны і грамадскі маніфест. Яго літарай і духам заяўляецца: мы верым, што беларусы замежжа ўмацуюць суверэнітэт і аўтарытэт Беларусі на сусветнай арэне. Нарэшце, грамадскі маніфест - значыць, беларусы прызнаюць і ганарацца тым, што за межамі дзяржграніц жыве і развіваецца чацвёртая частка нашага народа, і лёс незалежнай Беларусі - гэта і іх лёс.
Аксана Солапава, кандыдат гістарычных навук, намеснік дэкана гістарычнага факультэта МДУ, намеснік старшыні рэгіянальнай культурнай аўтаноміі Беларусы Масквы: Беларуская дыяспара гэта каласальны патэнцыял - гэта патэнцыял прафесійны, таму што гэта людзі, якія, займаючыся сваёй справай, свой прафесійны рэсурс прыцягваюць як раз для таго самага прапагандавання ўсяго беларускага. З іншага боку, гэта каласальны патэнцыял эканамічны, гэта людзі, якія шмат у чым дасягнулі нейкага эканамічнага ўзроўню і, пэўна, гатовыя супрацоўнічаць з Рэспублікай Беларусь.
Дэ-юрэ з прыняццем закону беларусаў у свеце стане на 3 мільёны больш. Калі ў сям'і нараджаецца дзіця - гэта сямейная каштоўнасць, свята. Калі юрыдычна ў свеце народзяцца 3 мільёны беларусаў - гэта стане каштоўнасцю нацыянальнага маштабу і святам усёй шматнацыянальнай Беларусі.
