Алена Ляшкевіч: На Каляды было тры кульмiнацыйныя кропкi: тры куццi. У католiкаў гэта атрымлiваецца ўвечары 24-га снежня, потым 31-га снежня, потым 6-га студзеня. У праваслауных - увечары 6-га студзеня, потым 13-га i напярэдаднi Вадохрышча - 18 студзеня. Першая куцця была посная, другая - скаромная (цi шчодрая, цi багатая), а трэцяя зноў посная. Таму прадстаўнiкi абедзьвух найбольш паноўных на Беларусi канфесiй не парушалi посту, калi святкавалi традыцыйна. Асноўнымi стравамi на калядным стале былi кашы, тая ж самая куцця, таксама ёсть звесткi пра выпяканне абрадавага хлебу. Да Калядаў таксама забiвалi кабанчыка. У шматлiкiх калядных песнях мы можам пачуць пра калядныя кілбасы "вы кілбасачкі паніжыцеся", цi ужо калi прыйшлi каляднiкi "кілбасу дамоў панясу". Гэта асноўныя. Нешта з зерня, нешта з мяса, але стол павiнны быў быць поўным, каб гэта ўсе было i на наступны год, таму што Каляды закладалi дабрабыт на наступны год.
Мы ўжо казалi, што гэтых страў павiнна было быць няцотная колькасць, таму што гэта фактычна памiнальнае застолле. Пад абрус на ўсе тры куццi клалi сена цi салому. Наконт сiмволiкi навукоўцы не сыходзяцца. З аднаго боку, гэта нейкая сувязь памiж продкамi, бо салома сiмвалiзавала нешта аджылае, старое. З другога боку, гэта, магчыма, сена, у якiм нарадзiўся Iсус Хрыстос. Гэтыя тлумачэннi могуць камбiнавацца, адно другому не супярэчыць. З дапамогай сена цi саломы можна было варажыць, таму што як вядома травы бываюць розныя, бываюць каласiстыя, цi проста травiнкi. Варажылi таксама па даўжыне сцяблiнак: чым даужэйшы, тым лепшы лён, цi каго што цiкавiла - даўжэйшы век. Наконт iншых страў на калядным стале, зноў такi ўсе што елi - селядцы, кiсель, узвар. Выстаўлялася ўсе, што было ў селянiна. Але цiкава тое, што ў апiсаннi Калядаў мы не бачым шмат малочных страў. Малочная ежа - гэта больш Масленiца.
Калядныя блiны i аладкi таксама маглi выкарыстоўваць ў варожбах, хлопец мог схапiць гэты блiн, пабегцi з iм на волю, нешта пачуць цi спытаць у кагосцi iмя. Ёсць звесткi, што для варожбы адмыслова выпякалiся блiны, i проста з каляднага стала яны не бралiся. Таксама iстотна тое, што каляднае застолле на ўсе тры куццi магло пакiдацца на стале на ўсю ноч, i людзi верылi, што продкi прыходзiлi пачаставацца. Цi яны прысутнiчалi на вячэры. У Заходняй Беларусі для іх ставілі асобную пустую талерку, і лічылася, што гэтая талерка ці то для продка, ці то для выпадковага спадарожніка, якому не будзе дзе сустрэць Каляды, бо на Каляды ўся сям’я павінна была сабрацца разам. А калі нехта не дайшоў, не даехаў дамоў, то ён мог завітаць у бліжэйшую хату. І што цікава: традыцыя ставіць пустую талерку з’яўляецца сёння агульнанацыянальнай у Польшчы, у Беларусі не так распаўсюджана. Калі мы паглядзім на Усходнюю Беларусь, то хутчэй гэта была не пустая асобная талерка для продка, а талерка, у якую адкладаліся патрошку кожныя стравы. Яна таксама асобна стаяла ўсё застолле, але не пустая. Гэта ўжо розніца рэгіянальная.
