У аўторак ЗША выйшлі з пагаднення па іранскай ядзернай праграме. Гэты дакумент, падпісаны два гады таму, стаў вынікам шматгадовай дыпламатычнай працы.
Згодна з умовамі пагаднення, Іран абавязваўся адмовіцца ад вытворчасці высокаабагачанага ўрану (менавіта яго выкарыстоўваюць для вытворчасці ядзернай зброі). Савет Бяспекі ААН наўзамен абяцаў зняць з Тэгерана большую частку эканамічных санкцый, якія фактычна закрывалі для ісламскай рэспублікі заходнія рынкі.
Рашэнне Трампа раскрытыкавалі ўсе ўдзельнікі здзелкі, у тым ліку еўрапейскія лідары. Многія палітыкі называюць пагадненне з Іранам асновай мірнага працэсу на Блізкім Усходзе і называюць выхад ЗША са здзелкі недальнабачным рашэннем, якое можа справакаваць у рэгіёне гонку ўзбраенняў і нават ваенны канфлікт.
Зрэшты, яшчэ ёсць шанц выправіць сітуацыю. Больш падрабязна пра новы блізкаўсходні крызіс раскажа Юрый Казлоў.
Аб намеры разарваць ядзерную здзелку з Іранам Дональд Трамп заяўляў яшчэ падчас сваёй перадвыбарнай кампаніі. Аднак палітыкі і эксперты да апошняга спадзяваліся, што гэтыя абяцанні так і застануцца словамі. Над умовамі здзелкі дыпламаты працавалі 12 гадоў. А само пагадненне ў СМІ нярэдка называлі гістарычным. Ці працаваў Іран над стварэннем ядзернай зброі насамрэч, дагэтуль дакладна невядома. Але нават чуткі аб з'яўленні ў ісламскай рэспублікі такога ўзбраення маглі б выклікаць у рэгіёне хаос. У Ірана нямала супернікаў, якім прыйшлося б ўступіць у ядзерную гонку.
Шматгадовую працу дыпламатаў Дональд Трамп знішчыў адным росчыркам пяра. 8 мая прэзідэнт ЗША аб’явіў аб выхадзе Вашынгтона з пагаднення. Напрыканцы тыдня Белы дом увёў супраць Тэгерана новыя санкцыі.
Дональд Трамп, прэзідэнт ЗША:
"Мы разарвалі жудасную здзелку, якая ніколі не павінна была быць заключана. Мы ўвядзём самыя моцныя санкцыі з усіх, якія мы калі-небудзь прымянялі, і яны ўступяць у сілу вельмі хутка. Такім чынам мы хочам падштурхнуць Іран да заключэння іншай, добрай здзелкі з больш выгаднымі для нас умовамі".
Галоўны аргумент Трампа - часовы характар здзелкі. Некаторыя яе пункты перастаюць дзейнічаць ужо ў 2025 годзе. Гэта значыць у тэорыі праз 7 гадоў Тэгеран можа пачаць альбо аднавіць працу над стварэннем ядзернай зброі. Таксама амерыканскі прэзідэнт адзначыў, што пасля зняцця санкцый ісламская рэспубліка на 40 % павялічыла ваенны бюджэт і сур'ёзна прасунулася ў вытворчасці балістычных ракет.
У Іране рашэнне Дональда Трампа сустрэлі масавымі пратэстамі. На вуліцах Тэгерана палілі амерыканскія флагі і партрэты 45-га прэзідэнта ЗША. Такая акцыя прайшла і ў сценах парламента. Спікер меджліса Алі Ларыджані адзначыў, што пасля амерыканскага дэмаршу Тэгеран не абавязаны выконваць умовы ядзернай здзелкі. Зрэшты, больш за ўсіх пазіцыяй Белага дома былі збянтэжаныя еўрапейскія палітыкі. Разам са Злучанымі Штатамі, Кітаем і Расіяй пагадненне з Іранам падпісалі Францыя, Вялікабрытанія і Германія, якія зацікаўлены як у стабільным Блізкім Усходзе, так і ў іранскім нафтагазавым рынку. Еўрапейскія ўдзельнікі здзелкі паспяшаліся запэўніць Тэгеран: Еўропа ад сваіх абавязацельстваў не адмовіцца.
Бенжамен Грыво, афіцыйны прадстаўнік урада Францыі:
"Здзелка з Іранам жывая, нават нягледзячы на тое што ЗША выйшлі з пагаднення. Для нас гэта, дарэчы, не стала сюрпрызам. І я паўтараю: Францыя і нашы еўрапейскія партнёры застаюцца адданымі ўмовам здзелкі. Мы маем намер захаваць яе любой цаной, таму што на коне бяспека рэгіёна".
На фоне дыпламатычнага канфлікту папаўзлі ўверх цэны на нафту. "Брэнт" гандлюецца ля адзнакі 80 долараў за бараль. У наступным годзе, гавораць аналітыкі, сыравіна прадоўжыць даражэць. Але ці выйграюць ад гэтага ЗША - пытанне спрэчнае.
У СМІ цяперашні крызіс называюць куды больш сур'ёзным ударам па рэгіянальнай бяспецы, чым уварванне ЗША і саюзнікаў у Ірак у 2003-м. Аднак многія палітолагі лічаць, што здзелку ўдасца захаваць. Зараз лёс пагаднення залежыць ад двух момантаў. Першы - наколькі моцна новыя санкцыі ўдараць па іранскай эканоміцы і другі - у якім аб'ёме еўрапейскія ўдзельнікі здзелкі будуць гатовыя кампенсаваць Тэгерану наступствы амерыканскай палітыкі. Старт перамоў іранскіх дыпламатаў з калегамі з Вялікабрытаніі, Германіі і Францыі намечаны на 15 мая.
