Гарачая дыскусія аб роўных умовах для грамадзян і бізнесу, падпісанне дэкларацыі-стратэгіі развіцця да 2025 года і рашэнні ключавых пытанняў адразу ў трох фарматах - Еўразійскім, Арганізацыі Дагавора аб калектыўнай бяспецы і СНД. Галоўная палітычная падзея дня - у Паўночнай сталіцы Расіі.
Сёння ў Санкт-Пецярбургу прайшоў саміт "еўразійскай пяцёркі" і нефармальная сустрэча лідараў Садружнасці. Першую частку насычанага дня прэзідэнты прысвяцілі дэталёваму і адкрытаму абмеркаванню ЕАЭС. У прыватнасці, Прэзідэнт Беларусі прапанаваў надзяліць еўразійскую камісію большымі паўнамоцтвамі ў прадухіленні гандлёвых войнаў паміж саюзнікамі і настаяў на дакладных гарантыях, што да 2025 года рынкі газу, нафты і нафтапрадуктаў стануць сапраўды агульнымі. Як гэта і прапісана ў Саюзным дагаворы.
Пытанне важнае - бо сёння з-за розніцы тарыфаў на транзіт Беларусь плаціць за газ удвая больш чым суседзі ў Смаленску. Пэўныя прыклады і факты няроўных умоў, у тым ліку ад Казахстана і Кыргызстана, не спадабаліся гаспадару саміту і прывялі да незапланаваных публічных дэбатаў. Так, Уладзімір Пуцін параўнаў Беларусь з Германіяй, маўляў, там цана на блакітнае паліва яшчэ вышэй. Хоць ФРГ ніяк не саюзнік Расіі і дагавор аб роўных умовах з афіцыйнай Масквой не падпісвала.
Адстойваць інтарэсы сваіх людзей з калегамі Аляксандру Лукашэнку не ўпершыню. Рэдка журналісты становяцца сведкамі такой палемікі.
Але, пагадзіцеся, ад Масквы да Берліна 1600 кіламетраў. І мы зараз не аб гісторыі. Хоць у беларусаў і расіян на працягу гэтых кіламетраў адна на ўсіх агульная гісторыя ёсць. Мы аб лагістыцы: у цане газу для ФРГ трэба ўлічваць дадатковыя расходы на транспарціроўку. І аб прынцыпах нашага агульнага еўразійскага дома. Ужо калі будаваць, то на адным фундаменце. Калі дамовіліся нашы лідары аб агульнай еўразійскай энергетычнай прасторы да 2025 года, то рух гэты павінны быць. Без палак у колах. Бо ў цане нашых тавараў на агульным жа рынку і гэтыя самыя расцэнкі на газ, а таксама камплектуючыя з Расіі і Казахстана.
Гэта выдатна разумеюць усе, хто сабраўся сёння за сталом Вышэйшага Еўразійскага эканамічнага савета ў Санкт-Пецярбургу. Лідары краін ЕАЭС вызначылі прынцыпы саюзніцкіх адносін яшчэ на заранку аб'яднання, ля вытокаў якога стаяў наш Прэзідэнт, а значыць, слова яго важкае. Сёння Беларусь не працягвае руку ў просьбе, толькі патрабуе выканання дамоўленасцяў. Як гаворыцца: калі даў слова, трымай.
Зрэшты, па выніках гарачых дыскусій (у тым ліку без прэсы) саюзнікі знайшлі кампраміс - праграмы выхаду на агульныя рынкі падпісаныя, а дакладныя механізмы ліквідацыі дыскрымінацыі будуць узгодненыя ў найбліжэйшы час.
Таксама падчас саміту вырашылася пытанне з новым кіраўніком АДКБ і аб тым, калі Беларусь з Расіяй знойдуць развязкі па так званым нафтавым падатковым манеўры.
Больш падрабязна аб вялікім палітычным дні і вялікіх еўразійскіх рашэннях з Санкт-Пецярбурга наш палітычны аглядальнік Андрэй Крывашэеў.
Прэзідэнцкая бібліятэка ў Санкт-Пецярбургу - як пляцоўка чарговага Еўразійскага саміту - месца далёка не выпадковае. Па-першае, Паўночная сталіца аддаленая ад маскоўскай бюракратыі, і сама атмасфера тут настройвае на глыбокую размову на тэму інтэграцыі і рашэнняў з пазіцыі наднацыянальных інтарэсаў. Па-другое, бібліятэка - электронная. Г.зн. акцэнт не на паперу, а на лічбавыя копіі. Іх тут ужо больш за 650 тысяч, уключаючы галоўныя дакументы: Канстытуцыю і міжнародныя дагаворы. У гэтым сэнсе месца саміту падкрэслівае лічбавізацыю Еўразійскага саюза ва ўсіх аспектах - ад мытні да космасу. Нарэшце, бібліятэка носіць імя Барыса Ельцына. Таксама сімвал, бо, нягледзячы на крытыку, менавіта першы Прэзідэнт Расіі, ламаючы супраціўленне расійскай жа эліты ў далёкім 1996 годзе, пайшоў на рэінтэграцыю постсавецкай прасторы. Калі б не было таго Саюза, верагодна, не адбыўся б і Еўразійскі.
Саюз Беларусі і Расіі, змацаваны палітычнай воляй Аляксандра Лукашэнкі і Барыса Ельцына, і сёння самая прасунутая інтэграцыя. Еўразійскі праект атрымлівае ў спадчыну шматлікія навацыі, поспехі і традыцыі. Напрыклад, дэталёвую прапрацоўку парадку дня кожнай сустрэчы.
Для пратакола і дзеля гістарычных фота лідары не сустракаюцца. Хоць сама цырымонія - абавязковы рытуал. Прэса і аналітыкі ўжо адзначылі, як арганічна Малдова "ўпісалася" ў еўразійскі квінтэт. З гэтага года яна - афіцыйны назіральнік у Саюзе. І гэта адно з галоўных геапалітычных набыткаў. Пакуль, на жаль, не эканамічнае, хоць і такую магчымасць для Кішынёва эксперты не адпрэчваюць. Аб гэтым факце гаворыць і Прэзідэнт Беларусі, падводзячы галоўныя вынікі чарговага еўразійскага года.
Важнасць пагадненняў з Іранам і Кітаем для Еўразійскага саюза адзначаюць усе лідары Вышэйшага савета. Так, у кожнай з краін "пяцёркі", ёсць свае двухбаковыя адносіны з буйнымі эканомікамі. У той жа Беларусі - і Індустрыяльны парк, і ўключэнне ў глабальны праект Новага шаўковага шляху, і партнёрства ад энергетыкі да абароны. Але, еўразійскі фармат гарантуе рынкі, адкрыццё меж і спрашчэнне бюракратыі. Сумарны эфект рашэнняў па ацэнках перавысіць 9 мільярдаў долараў ужо ў кароткай перспектыве. Плюс дапаможа Еўразіі пашырыць унутраны рынак і супрацьстаяць знешнім эканамічным шокам, уключаючы санкцыі і гандлёвыя агрэсіі. Аб гэтым сёння гаварылі прадметна і падрабязна.
Аб праблемах і правалоках еўразійскай інтэграцыі адкрыта гаварылі прэзідэнты Казахстана і Кыргызстана. У прыватнасці, Нурсултан Назарбаеў закрануў далікатную тэму размеркавання ўвазных мытных пошлін - краіны дамаўляліся перагледзець іх па выніках двухгадовай практыкі. Для афіцыйнага Бішкека самым балючым з'яўляецца пытанне бар'ераў на трансмежных рынках. Краіна невялікая, заціснутая паміж Кітаем і Казахстанам, і любыя перашкоды падрываюць транзітны статус.
На жаль, Еўразійскі саюз атрымлівае ў спадчыну не толькі плюсы, але і мінусы Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі. Размова, вядома, аб роўных умовах для грамадзян і бізнесу. У фармаце "двойкі" ад гэтага прынцыпу ўжо адышлі, а ў фармаце "пяцёркі" яшчэ не наблізіліся. За 4 гады колькасць вынятак, г.зн. сфер і тавараў, дзе свабодны гандаль не працуе, скарацілася на парадак, але шэраг бар'ераў - у тым жа харчаванні, грузаперавозках, фінансах узніклі зноў. Беларусь на саміце прапаноўвае лекі ад невыканальнасці і цяганіны.
Самы паказальны прыклад - экспарт харчавання. І новая-старая з'ява "пеўневыя войны" - блакіраванне паставак мяса птушкі, перш былі "цукровыя", "мясныя" і гэтак далей. У барацьбе за свабоду гандлю бізнес падтрымлівае ўзмацненне ролі Камісіі ў вырашэнні спрэчак. Логіка простая. Замест пяці нацыянальных бюракратый - адна еўразійская, а значыць рэакцыя на паўторныя бар'еры - хутчэй і танней. Яшчэ адно пытанне, якое "падвісла” ў паветры інтэграцыі", - агульныя рынкі. З наступнага года запрацуе рынак электраэнергіі, але да 25-га адкладзены рынкі газу, нафты і нафтапрадуктаў. Мала таго, вуглевадародныя манапалісты прапаноўваюць захаваць дыскрымінацыю і пасля гэтага тэрміну. Замацаваўшы ў праграмах не роўныя, а розныя цэны.
Той жа тарыф на прапампоўку газу для сваіх у Расіі - 1 долар, для Беларусі - без малога 3 (2,94 долара ЗША). У выніку ў суседзяў Магілёва і Смаленска, паміж якімі ўсяго 200 кіламетраў, оптавыя цэны на газ адрозніваюцца ў 2 разы. Г.зн. любы завод, агракомплекс або кацельня ў Магілёве апрыёры прайгравае ў канкурэнцыі Смаленску. "Які ж гэта агульны саюзны рынак?", - пытаецца Прэзідэнт. Такая адкрытая размова аб праблемах і недапрацоўках ЕАЭС, асабліва пасля года старшынства, прэзідэнту Расіі відавочна не спадабалася. І хоць фармат уступных слоў на саміце не мяркуе палемікі, пытанні настолькі адчувальныя, што выклікалі паўнавартасную дыскусію.
Перавагі ад інтэграцыі Беларусь не аспрэчвае. І ўся палеміка складаецца ў адным - ці гатовая Расія даць гарантыі, што 25-ты год сапраўды стане годам роўных умоў на рынках газу, нафты і нафтапрадуктаў. Бо гэта і нацыянальная, і агульная цікавасць усіх дзяржаў "пяцёркі", якую яны так горача адстойваюць у палеміцы. Пры ўсёй павазе - Германія - гэта партнёр, а Беларусь, Расія, Казахстан, Кыргызстан і Арменія - саюзнікі.
Тая ж няўпэўненасць у тэрмінах на фінансавым рынку і з пераходам на нацыянальныя валюты ва ўзаемаразліках. Так, паміж Беларуссю і Расіяй, напрыклад, такая практыка ёсць і пашыраецца. Разлікі за нафту - часта ў рублях. Крэдыты, хоць і намінаваныя ў доларах, таксама могуць вяртацца без канвертацыі ў валюту ЗША. Але, з улікам санкцый і рэгулярных пагроз адключэння расійскіх фінансаў ад еўраатлантычных сістэм - пераход на "свае" грошы, гэта пытанне не толькі бізнесу, але і нацыянальнай бяспекі. Аб гэтым, у прыватнасці, гаворыць Уладзімір Пуцін.
Ідэя плаціць за свае тавары сваімі грашыма - на паверхні, як і еўразійская міжбанкавая структура без амерыканскіх і еўрапейскіх пасрэднікаў. Але, нават пад санкцыённым націскам фінансісты баяцца называць выразныя тэрміны. У 25-ым годзе гавораць аб "шанцах". Ну як пасля такога не хвалявацца саюзнікам і не прасіць гарантый выканання дагавораў? Толькі разабраўшыся з базавымі - энергетыкай, прамысловасцю і фінансамі - можна паспяхова ісці ў лічбу і космас - яшчэ адна пазіцыя Прэзідэнта Беларусі. Так, гэтыя праекты модныя і амбіцыйныя, і сама Беларусь іх з поспехам развівае, але падмяняць імі эканамічную базу пяці краін - не варта.
Найбольшую цікавасць да "лічбы" праяўляе Арменія - дарэчы, наступны старшыня Еўразійскага саюза. Нікол Пашынян запэўнівае калег, што рэспубліка справіцца з гэтай роляй і маючыя адбыцца праз тры дні датэрміновыя парламенцкія выбары не перашкодзяць агульнай справе. Прагучаў на саміце і самы дзёрзкі праект "квінтэта" - саюзны космас. Па факце - аб'яднанне ўсіх касмічных груповак і адзіная сістэма выкарыстання інфармацыі са спадарожнікаў. Тая ж Арменія, хоць фармальна і не касмічная дзяржава, дзякуючы інтэграцыі, па факце стане такой.
Відавочна, што інтэграцыя, асабліва ў фармаце "пяцёркі", пытанне складанае. Два суседы, бывае, спрачаюцца, а тут адразу пяць дзяржаў з рознымі і па структуры, і па маштабе эканомікамі. Але, рэзюмуючы саміт, Прэзідэнт Беларусі звяртаецца да народнай мудрасці - калі нас "ціснуць" звонку, нас тым жа намаганнем эканамічна "прыціскаюць" адзін да аднаго. Вынікам гарачай дыскусіі і ў прысутнасці прэсы, і за закрытымі дзвярамі - стаў кансенсус. Лідары ў шырокім складзе Саміту падпісалі агульную дэкларацыю - стратэгію развіцця да 25 года і праграмы выхаду на агульныя рынкі вуглевадародаў. Пры гэтым самыя спрэчныя тэмы - тарыфы на газавы транзіт і размеркаванне мытных пошлін адправілі на дапрацоўку.
Старшыня Еўразійскай камісіі заклікаў прэсу не драматызаваць гэты факт. Адзначыўшы ўменне гаварыць адкрыта - гэта годнасць саюза, а не недахоп.
Яшчэ адна годнасць Еўразійскага саюза і адрозненне ад саюза Еўрапейскага - усе ключавыя рашэнні прымаюцца толькі агульнай згодай пяці краін. Тут немагчыма "прадавіць" рашэнне эканамічным або палітычным габарытам. Плюс усе краіны ўмеюць стаяць за нацыянальныя інтарэсы, не ва ўрон інтарэсам агульным. Менавіта гэта прыцягвае да Еўразійскага праекта іншыя дзяржавы. Тая ж Малдова гарманічна ўпісалася ў статус назіральніка і жадае пашыраць сваю прысутнасць. Дарэчы, па заканчэнні саміту ЕАЭС, стартавала нефармальная сустрэча лідараў СНД у фармаце абеду ад імя расійскага прэзідэнта з працягам у Марыінскім тэатры на знакамітым "Шчаўкунку". І гэта сімвалічна - менавіта краіны СНД найбольш цікавыя як патэнцыяльныя краіны Еўразійскага саюза. Зрэшты, гэта тэма ўжо для наступнага саміту, які пройдзе ў Астане ў маі наступнага года. Ён падвядзе вынікі першага сціплага юбілею - пяцігоддзя саюза.
