У мітынгу-рэквіеме ў Трасцянцы ўзялі ўдзел прэзідэнты Беларусі, Германіі і Аўстрыі

29 июня 2018

Больш за сем дзясяткаў гадоў не сыходзіць у мінулае трагедыя Трасцянца. Зборны вобраз трагедый, праз якія пралягаў шлях да Вялікай Перамогі. Месца, якое прасякнута крывёй і жахамі вайны, стала для ўсяго свету адлюстраваннем мужнасці непераможаных народаў, гісторыі і праўды, якая не будзе забытая. Урокі той вайны сёння ўспаміналі на тэрыторыі былога лагера смерці. Тут прайшоў мітынг-рэквіем, прысвечаны памяці ахвяр нацызму. Пакланіцца зямлі, у якой попел тысяч людзей, спаленых нацыстамі, і ўвекавечыць памяць адкрыццём мемарыяла сабраліся людзі, для якіх наша гісторыя не абстрактнае паняцце, а тое, што нас аб'ядноўвае . Сярод іх і беларускі лідар Аляксандр Лукашэнка са сваімі калегамі - прэзідэнтамі Германіі і Аўстрыі Франкам-Вальтэрам Штайнмаерам і Аляксандрам Ван дэр Беленам. Урочышча Благаўшчына - расстрэльнае месца таемнай паліцыі, пра якое мала хто ведаў. Зараз тут знаходзіцца мемарыяльныя могілкі. За гады вайны тут забілі больш за 200 тысяч чалавек. Гэта незажывальная рана - непражытыя жыцці, скалечаныя лёсы і дзяцінства, якога не было. Памяць і боль той трагедыі аб'ядноўвае народы. Наш агульны доўг - не дапусціць адраджэння страшнага мінулага. Праз давер, адкрытую і сумленную размову прыйсці да рэальнага ўмацавання міжнароднай бяспекі. Аб тым, што не будзе забыта, - Наталля Брэвус.

Вайна не шкадуе. Менавіта аб пра гэта думаеш, гледзячы на вось такія жудасныя здымкі - нямое сведчанне страшнага перыяду ў жыцці краіны і людзей. Статус вязня канцлагера азначаў амаль для ўсіх толькі адно - смяротны прысуд.

Вайна забрала ў Паліны Сцяпанаўна бацьку, у лагеры жанчына страціла маці. Такіх гісторый у беларусаў дзясяткі тысяч.

Падчас акупацыі на гэтай тэрыторыі пад Мінскам было забіта і спалена больш за 200 тысяч чалавек - савецкія ваеннапалонныя, яўрэі, партызаны, падпольшчыкі і мірныя жыхары. Па колькасці ахвяр нацысцкая фабрыка смерці Трасцянец стала чацвёртай пасля Асвенціма, Майданека і Траблінкі.

Трасцянец аб'ядноўвае некалькі месцаў масавага знішчэння людзей - сам лагер, урочышча Шашкоўка, дзе спальвалі вязняў, і Благаўшчына, дзе расстрэльвалі. Тут выяўлена больш за 3 дзясяткі ям-пахаванняў. Некаторыя да 50 метраў у даўжыню. Людзей забівалі прама ў магілах. Часта яшчэ жывых… Тут папрацавалі археолагі. Іх жудасныя знаходкі ўражваюць - астанкі вязняў і фрагменты асабістых рэчаў, рэчаў бытавога прызначэння. Відавочна, ехалі сюды на працу, а не паміраць. Небагатыя пажыткі карнікі скідвалі без цырымоній прама каля месцаў расстрэлу.

Беларусь, якая страціла ў гады вайны кожнага трэцяга жыхара, ніколі не забудзе тых страшных падзей. Менавіта таму было прынята рашэнне стварыць вялікі мемарыял. Вось такое бачнае сведчанне трагедыі, якая разгарнулася ў цэнтры Еўропы, на беларускай зямлі. Тварам маштабнага памятнага комплексу па задумцы праекціроўшчыкаў стаў манумент "Брама памяці". Яго адкрылі тры гады таму. Сёння ў цэнтры ўвагі Благаўшчына. Гэта сумесная праца Мінскпраекта і майстэрні Леаніда Левіна, легендарнага архітэктара, чыю ідэю аб увасабленні мемарыяла сёння працягвае рэалізоўваць яго дачка.

Сёння наведвальнікі могуць бачыць ужо больш поўную карціну мемарыяла - гатовая другая чарга комплексу. Тое, што зроблена, - гэта яшчэ не апошні штрых у праекце. Благаўшчына будзе займаць плошчу 43 гектары. Паступова тут з'явяцца новыя элементы. Пляцоўку дапоўняць асаблівымі скульптурамі. Перавернутымі з ног на галаву - вось так уверх дном перавярнула жыцці мільёнаў людзей. Наогул задумка аўтараў - паказаць апошні шлях вязняў Трасцянца. Ад вагона цягніка, што прывёз іх, да смяротнай кулі або пякельнага полымя.

Галіна Левіна, аўтар праекта "Благаўшчына. Апошні шлях", лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі: "Плошча жыцця – плошча зроблена з бетону белага колеру. Гэтае месца - пачатак шляху, калі ў вязняў, якіх сюды прыганялі, была некаторая надзея на жыццё. Вось з гэтага моманту мы пачынаем свой шлях да месца знішчэння 150 тысяч чалавек".

Імкнуліся так, каб адкрыццё другой чаргі прыпала на гэты асаблівы час - на стыку двух летніх месяцаў у Беларусі традыцыйна праходзяць мерапрыемствы, якія закліканы нагадваць аб трагічных старонках гісторыі.

Мемарыял сапраўды народны - будавалі ўсім светам. Сюды ішлі ахвяраванні, сродкі пералічвалі замежныя мецэнаты, уносілі і грошы, сабраныя на суботніку. Боль Трасцянца падзяляюць з намі грамадзяне шматлікіх дзяржаў. Сёння на мітынгу-рэквіеме побач з беларускім лідарам яго калегі - прэзідэнты Аўстрыі і Германіі.

Кіраўнікі дзяржаў праходзяць па сімвалічным шляху - праз умоўныя вагоны да мемарыяльных могілак "Благаўшчына" - месца правядзення мітынгу-рэквіема. Паводле задумкі архітэктараў, прайшоўшы гэтыя метры, кожны зможа адчуць прастору вайны - жудасную і прыгнятальную, але вайна іншай і не бывае.

Новы аб'ект знаходзіцца за паўтара кіламетра ад былога канцлагера. Журботныя ўдары звана адклікаюцца ў акрузе і ў душы. Любое кровапраліцце бессэнсоўна. Любая ахвяра незаменная. Гэта закон жыцця для ўсіх.

Помнік у Трасцянцы - гэта сімвал асуджэння антычалавечай палітыкі нацызму ў дачыненні да мірнага насельніцтва ўсёй Еўропы. Калі б не палітычная воля беларускага лідара, то наўрад ці гэты праект наогул адбыўся і прагучаў. Аляксандр Лукашэнка гаворыць сёння пра тое, што ў душы кожнага з нас. Боль памяці сапраўды аб'ядноўвае.  

Аляксандр Лукашэнка заклікае падтрымаць ініцыятыву стварэння электроннай кнігі памяці ахвяр Трасцянца. Вось так разам пісаць гісторыю лёсаў забітых людзей. Зямля, на якой праходзіць мітынг-рэквіем сёння, шчодра палітая слязамі і крывёй сотняў тысяч ахвяр. Яны прынялі пакутніцкую смерць на гэтай зямлі.
Хвіліна маўчання для таго, каб ушанаваць памяць вязняў, яшчэ раз успомніць родных людзей. Суровыя ўрокі вайны на дзесяцігоддзі забяспечылі баланс бяспекі і міру на кантыненце. Але сёння ўсё часцей мы бачым, што нацызм і ксенафобія не прызнаюць дзяржаўных меж. Свой апошні прытулак на полі Трасцянца знайшлі грамадзяне Аўстрыі, Германіі, Чэхаславакіі і Польшчы. Прадстаўнічыя дэлегацыі прыбылі з гэтых краін. У прамове германскага прэзідэнта і пачуццё ўдзячнасці за знакі прымірэння, і адначасова сорам і смутак за тыя пакуты, якія фашысты прынеслі нашай краіне. Франк-Вальтэр Штайнмаер прызнаў, што ў Германіі шлях да памяці аб гэтых злачынствах быў доўгім.
Франк-Вальтэр Штайнмаер, Прэзідэнт Германіі: "Агульнаеўрапейская адказнасць за тое, каб больш не было войны, грунтуецца на веданні таго, што людзі тут, у гэтым самым месцы, рабілі са сваімі блізкімі. Таму важна вывучаць гісторыю і перадаваць яе кожнаму наступнаму пакаленню. Часткай гэтай гістарычнай памяці еўрапейцаў, а ў першую чаргу немцаў, непазбежна з'яўляецца і гісторыя Беларусі. Прыйшоў час для таго, каб гэтая краіна ў нашай свядомасці і разуменні выйшла з ценю Савецкага Саюза, але перш за ўсё, каб Беларусь успрымалася як дзяржава з уласнай гісторыяй, сучаснасцю і будучыняй".
Аўстрыйская дэлегацыя яшчэ да пачатку афіцыйнай часткі мерапрыемства агледзела ўвесь мемарыяльны комплекс. Цяперашні і былы прэзідэнты Аўстрыі разам з жонкамі наведалі першую чаргу комплексу "Трасцянец". Экскурсія пачалася з экспазіцыі ў чыгуначным вагоне. Менавіта ў такіх сюды звозілі палонных, асуджаных на гібель 200 тысяч чалавек. Ідучы ўздоўж гранітных пліт, замежная дэлегацыя ўважліва слухала інфармацыю аб месцах масавага знішчэння людзей на акупіраваных землях Беларусі.
У памяць аб загінуўшых суайчынніках муж і жонка Ван дэр Белен пасадзілі дрэва. Гэты бук сімвалізуе мір і пачатак новага, мірнага жыцця, ён пусціў карані ля велічнай скульптуры "Брама памяці".
Аляксандр Ван дэр Белен, Прэзідэнт Аўстрыі: "Вельмі важна не забываць імёны ахвяр тых падзей і памятаць тое, як яны загінулі. Беларусь робіць вельмі важную справу - яна адкрывае свету зноў гэтае месца. Я захоплены, што ў кароткія тэрміны ўдалося стварыць такі грандыёзны мемарыяльны комплекс. Гэтае памятнае месца як для Аўстрыі, так і для ўсёй Еўропы".
10-метровы бронзавы манумент зрабіў моцнае ўражанне на замежных гасцей. Яны неаднаразова падкрэслівалі ўклад Беларусі ў захаванні памяці аб Другой сусветнай. Бо ў Еўропе інфармацыя аб Трасцянцы пачала з'яўляцца адносна нядаўна - каля 15 гадоў таму.
Хайнц Фішэр, экс-прэзідэнт Аўстрыі: "Я захоплены тым, як у Беларусі захаваныя помнікі, прысвечаныя Другой сусветнай вайне. Хацелася б падзякаваць кіраўніцтву вашай краіны за ўклад, які робіцца ў гэтым кірунку. Літаральна 8 гадоў таму мы таксама пачалі працу па аднаўленні імёнаў загінуўшых тут нашых суайчыннікаў".
Тое, што адбывалася тут у 40-я - не проста гісторыя, а асабістая трагедыя і для сям'і экс-прэзідэнта Аўстрыі Хайнца Фішэра. Менавіта тут, у Благаўшчыне, пайшлі з жыцця родныя яго жонкі Маргіт - бабуля разам са сваёй сястрой. Пабываць у гэтых месцах - справа не толькі дзяржаўнага, але і сямейнага гонару.
Маргіт Фішэр, жонка экс-прэзідэнта Аўстрыі: "Я думаю, што гэта вялізны дарунак тое, што сёння наша пакаленне можа распавесці іншаму пакаленню аб тым, як небяспечна чалавечая нянавісць да блізкага. Гэты мемарыял - напамінак і матывацыя да таго, каб такое больш ніколі не паўтарылася. Сёння Мінск - гэта еўрапейскі цэнтр памяці".
Не змог прыехаць прэзідэнт Польшчы. Яго прадстаўнік агучыў пасланне Анджэя Дуды. У ім кіраўнік суседняй краіны падкрэслівае, што нацызм, шавінізм і таталітарныя ідэалогіі павінны стаць закрытым раздзелам у гісторыі чалавецтва. Аб тым, што памяць не ведае грамадзянства, гаворыць віцэ-спікер чэшскага парламента Войцех Філіп. Прызнаецца, што яго дзед быў партызанам. А калі глабальна, то цяперашняя сітуацыя ў Еўрапейскім рэгіёне трымае ў тонусе ўсе дзяржавы.
Цырымонія была нядоўгай, але вельмі кранальнай. Для шматлікіх гэта магчымасць яшчэ раз успомніць блізкіх. Сярод прысутных, вядома, нашчадкі вязняў Трасцянца. Кіраўнік дзяржавы краіны сёння падзяляе іх страту.
Пад гукі трагічнага "Рэквіема" адразу тры прэзідэнты - Беларусі, Аўстрыі і Германіі - ускладаюць кветкі да памятнай пліты мемарыяльных могілак. Было жаданне, каб гэта красамоўны манумент служыў збліжэнню людзей розных нацыянальнасцяў і пакаленняў у імя дабра і міласэрнасці. І, мяркуючы па ўсім, атрымалася. Людзі не спяшаліся разыходзіцца - чырвоныя ружы і гваздзікі неслі да памятнага каменя. Імкнуліся на секунду прытуліцца да дрэў, дзе напісаныя імёны тых, хто пахаваны ў гэтым шматпакутным месцы. Бацькоў Курта Маркса, нямецкіх яўрэяў, тады, у страшных 40-х, вывезлі з Германіі ў Трасцянец. Яго выратаваў дырэктар школы, адправіўшы ў Англію разам з групай аднакласнікаў. А родныя загінулі тут.
"Нішто не забыта, ніхто не забыты" - прынята гаварыць у такія моманты. У Беларусі гэта не проста словы. Іх пацвярджаюць справай. З кожным годам з'яўляецца ўсё больш памятных месцаў і знакаў. Бо калі памяць жывая, то ніякія спробы перапісаць гісторыю нам не пагражаюць.