Справядлівасць, законнасць і эфектыўнасць. Прэзідэнт ініцыяваў сур'ёзную размову аб працы праваахоўных органаў краіны. Невыпадкова, бо галоўная задача гэтай сістэмы - абараніць правы і жыццё чалавека. А ад таго, наколькі зладжана функцыянуе ўвесь механізм, залежыць давер людзей. Гэта, а таксама ўнутрыпалітычная сітуацыя, ляжаць у аснове стабільнасці ў дзяржаве. У суверэннай Беларусі ўдалося наладзіць працу сілавога блока так, каб не дапусціць разгулу злачыннасці. Прэзідэнт робіць акцэнт на няўхільнасці пакарання за злачынствы, але таксама бачыць і недахопы сістэмы: праблемы часта агаляюцца пасля зваротаў грамадзян.
Сёння Кіраўнік дзяржавы выразна, па пунктах абазначыў усе заганы ў працы праваахоўнікаў. Яны датычацца якасці папярэдняга следства, злоўжыванняў службовымі паўнамоцтвамі, слабога пракурорскага нагляду. Нараканні на неабгрунтаванасць узбуджэння крымінальных спраў і факты ўзяцця пад варту. З улікам высокіх патрабаванняў праваахоўнікам прыйдзецца мяняць стыль працы і павышаць яе якасць. Аляксандр Лукашэнка заклікае дзейнічаць не дзеля прыліку, арыентуючыся толькі на выкананне статыстычных паказчыкаў, бо за гэтай статыстыкай лёсы людзей. З падрабязнасцямі наш аглядальнік Андрэй Крывашэеў.
Раніца аўторка. Палац Незалежнасці. Бадай, самая высокая канцэнтрацыя генералаў на адзін квадратны метр. Савет бяспекі, камітэты дзяржбяспекі і дзяржкантролю. А яшчэ МУС, следства, пракуратура, судзейскі корпус. Нават знешне такі падбор удзельнікаў - сігнал да таго, што нарада стане не прахадной, а лёсавызначальнай для ўсіх, ад каго залежаць правы і свабоды чалавека і грамадзяніна, яго лёс і лёс краіны.
Да гэтай цяжкай і адкрытай размовы тут, у Палацы Незалежнасці, ішлі не адзін месяц. Памятаеце, адкрываючы новы будынак Вярхоўнага суда (ён якраз насупраць), Прэзідэнт паабяцаў уважліва паглядзець на абарону правоў грамадзян не толькі з боку суддзяў і адвакатаў, але і з умоўнага адваротнага боку. А гэта міліцыя, следства, пракуратура, дзяржкантроль. Потым былі даклады галоўных сілавікоў - кожны дадаў фактуры, і прысваенне людзям у форме чарговых званняў. Асноўныя сэнсы гучалі ўжо тады. Галоўны тэзіс ужо не аднойчы паўтараў сам Прэзідэнт - без справядлівай праваахоўнай сістэмы не будзе ні стабільнасці ў грамадстве, ні, магчыма, самой дзяржавы, бо наш суверэнітэт сімвалічна і ляжыць на гэтым кароткім адрэзку: ад сумленнага суда (г. зн. правасуддзя) да Палаца Незалежнасці, гэта значыць адкрытасці ўлады і даверу да яе.
Нарада нязвыкла для пунктуальнага пратакола стартуе з невялікім спазненнем - паўгадзіны прыкладна. Лідар растлумачыць: самая свежая і аб'ектыўная інфармацыя аб рабоце сілавікоў легла на стол раніцай.
"Справядлівасць - Стабільнасць - Незалежнасць"
Забягаючы наперад, крытыкі прагучыць шмат, але аб'ектыўнасці дзеля - яна не фатальная. Калі б не было ў дзяржаве ўлады, даверу і справядлівасці, не было б дзяржавы.
Сапраўды, параўноўваць Беларусь з суседзямі цяжка. Самыя наглядныя прыклады: на ўсходзе хапаюць сенатараў, палкоўнікаў і губернатараў з мільярдамі, пры гэтым рэгіёны гараць, тонуць і задыхаюцца без рэсурсаў развіцця.
На поўдні, ва Украіне, дзяржава двойчы зносілася майданам, і кожны раз супраць карупцыі і несправядлівасці. Але апошнія і цяпер там - у Радзе, Кабміне, генеральскіх і судзейскіх кабінетах сядзяць тыя, хто браў хабары ледзь не ў прамым эфіры. А алігархічная сістэма жывейшая за ўсіх жывых - ужо гатовая зямлёй гандляваць.
У Беларусі далёка не ўсё ідэальна, але бандыцкага разгулу не дапусцілі. Ёсць на што абаперціся і што паляпшаць.
Тэма справядлівасці настолькі важная і адчувальная для кожнага чалавека, што Прэзідэнт пастараўся адказаць грамадству на ўсе надзённыя пытанні - ад гучных спраў да практыкі на месцах. Маштабна і ў дэталях, з фактамі, прыкладамі і закрытай раней статыстыкай. Толькі так, на думку лідара, можна выправіць сістэму і зняць ажыятаж.
Мы таксама дадзім гістарычную нараду без купюр і максімальна поўна. Першы і скразны для абмеркавання тэзіс, аксіёма, не якая патрабуе доказаў, - за якасцю правасуддзя стаіць лёс чалавека, таму памылкі каштуюць дорага.
За якасцю правасуддзя - лёс чалавека
Мэта правасуддзя - аднавіць справядлівасць, а не ўтрамбаваць падазронага і яго блізкіх. Значыць, важная гуманнасць і метады працы сілавікоў. Так, у Беларусі не труцяць газам людзей, не катуюць у сакрэтных турмах і ў цэлым паводзяць сябе карэктна. Але нават некалькі выпадкаў жорсткасці кідаюць цень на ўсю сістэму, упэўнены Прэзідэнт. Удвая дрэнна, што галоўны наглядны орган - пракуратура - гэта прапускае.
Націск на суддзяў - абсалютнае зло. Мала таго што пацярпець можа невінаваты, дык яшчэ менавіта з гэтага часцей за ўсё пачынаецца разбурэнне дзяржавы. Уся сусветная гісторыя, у тым ліку найноўшая, таму прыклад. Напрыклад, гангстарскія войны ў Штатах былі магчымыя менавіта з-за слабасці суддзяў. Націскам на ўкраінскіх слуг Феміды тлумачацца цяжкія наступствы алігархічнай сістэмы.
Пытаемся ў кіраўніка Вярхоўнага суда: а як у Беларусі? Выпадкі адзінкавыя, але ёсць. І каб непанадна, зараз і надалей будуць спыняцца па ўсёй строгасці закона.
Наступны крок Прэзідэнта на нарадзе зрабіў бы гонар любой уладзе. Важкая папка - сакрэтны і падрабязны агляд усіх заган і парушэнняў у сістэме. Рыхтавалі ўсе сілавыя структуры - аб'ектыўна і з фактамі.
Здавалася б, дзяржаўная таямніца? Не. Кіраўнік дзяржавы агучвае ўвесь адваротны бюок, не называе толькі канкрэтныя прозвішчы і эпізоды, дзе могуць пацярпець людзі ці іх блізкія. Турма - ужо пакаранне, няма чаго дабіваць і зневажаць чалавека на ўсю краіну.
З аб'ектыўнай аналітыкі ў выніку дасталося ўсім сілавікам. Сам гэты факт падкрэслівае: сістэма празрыстая, грахоў не схаваць, недатыкальных і непадкантрольных у ёй няма.
Недатыкальных і непадкантрольных няма
Першае, што адзначае Прэзідэнт, - якасць збору доказаў і аператыўнай распрацоўкі. Гэта епархія міліцыі і Камітэта дзяржкантролю. Калі на гэтым узроўні цяганіна, халатнасць і ашуканства, справа разваліцца ў судзе. А значыць, жулік сыдзе ад адплаты, а дзяржава страціць тройчы - ад злачынства, ад зацягнутага следства і ад фармальнага суда. Тэндэнцыя пагражальная. Усяго за год на 20 % вырасла колькасць спраў, якія разгарнула пракуратура.
Колькасць вернутых крымінальных спраў для вытворчасці дадатковага папярэдняга расследавання.
Вось лічбы. Пазалетась такіх вернутых спраў было 557. Дзесьці слабая падстава, дзесьці следчы не вытрымаў працэсуальную чысціню.
У 2018 рост на 12 %, але і гэта не мяжа. За паўгода 2019 пракуратура вярнула ўжо 363 крымінальныя справы. Калі б дайшлі яны да суда, закончыліся б дыскрэдытацыяй і міліцыі, і Следчага камітэта. Якасць у наяўнасці, адзначае лідар.
На такую якасць следства рэагуе і судовая галіна ўлады. Гэта аксіёма: мала раскрыць злачынства, яго трэба даказаць у судзе. Тым больш у судзе новым - лічбавым. Старшыня Вярхоўнага тлумачыць - з 1 студзеня паўсюдна аўдыя- і відэазапіс працэсу. Любая халтура будзе як на далоні. Рашэнне адно - не гнацца за шматтомнасцю спраў, а працаваць над неабвержнасцю доказаў.
Валянцін Сукала, Старшыня Вярхоўнага суда Беларусі: "Тамы нам не патрэбныя. У органаў следства і дазнання ёсць тэхнічныя магчымасці, пераканаўчыя факты - відэазапісы дэманструем у зале".
Слабасць справы часам кампенсуюць сілай націску. Бывае, націскаюць і на адвакатаў. Юрыст са стажам Ілона Яновіч прапануе заканадаўча замацаваць абарону абаронцаў. Дарэчы, Прэзідэнт на нарадзе не выключыў, што сістэму падправяць менавіта ўказамі і законамі.
Пакуль жа няма новых заканадаўчых правак, лідар гарантуе па кожным факце справядлівую адплату.
Сістэма рэагуе, чысцячы сябе знутры. 24 аператыўнікі і следчыя асуджаныя на 2,5 года. Гэтага недастаткова, удакладняе Прэзідэнт.
Яшчэ адна бяда сістэмы - пагоня за справаздачнасцю. У народзе гавораць: прыдумаў капейкавую справу, тут жа раскрыў - пагоны ў рост. Такі падыход народ называе палачна-птушачнай сістэмай.
Заганы справаздачнасці - палачна/птушачная сістэма
Палачкі і птушачкі выразна бачныя ў суадносінах колькасці злачынстваў і адкрытых спраў.
З года ў год злачыннасць падае: грамадства сталее, плюс прававая культура і парадак у краіне. Але вось па справаздачнасці беларусы ўсё тыя ж. 90 з невялікім тысяч спраў штогод - лічба нібы забранзавела. Як вынік - следчыя, пракуроры, суддзі і адвакаты птушачкі ўсё роўна здымаюць, людзей рэабілітуюць, але позна.
Народная пагалоска ўжо прапаласкала іх імёны. Месяцы страчаны ў ізалятарах, рэпутацыя знішчана. Дзеля прыліку. Прэзідэнт абураны.
Гэта пытанне ў першую чаргу да сілавікоў, пракуратуры і міліцыі. Праблема не новая. Міліцыянер са стажам, цяпер палітык Алег Гайдукевіч памятае яшчэ савецкую раскрывальнасць.
Ёсць пажаданне і ў адрас судзейскага корпуса. Усё ўзаемазвязана: у адных птушачкі, у другіх пакуль 12 тамоў доказаў не накапаеш, у суд не прыходзь.
Кіраўнік Савета бяспекі пацвярджае: у сістэмы ёсць такая загана. Трэба ацаніць працу супрацоўніка, трэба бачыць карціну па рэгіёне - патрэбна статыстыка. Але птушачны падыход даручана памяняць ужо сёння. Для гэтага Прэзідэнт даручыў усім сілавікам без аглядкі на колер мундзіраў сабрацца і зняць узаемныя супярэчнасці. А ў рэгіёны давесці да кожнага супрацоўніка новыя крытэрыі працы.
Адзначылі на нарадзе і іншую крайнасць сістэмы, калі чалавека, часцей прадпрымальніка або чыноўніка, прэсуюць без доказнай базы, з помсты, карысці або проста па паклёпе.
Абарона невінаватага або жалезабетонныя доказы віны
Некалькі заганных фактаў прыводзіць Вярхоўны суд. Напрыклад, абгаварылі кіраўніка, выцягнулі са звыклага жыцця, а пад шумок вырашылі свае пытанні. У бізнесе такое нават часцей: стукнулі куды трэба, канкурэнта няма. Прэзідэнт патрабуе фіксаваць кожны выпадак. Гэта ж не 37-ы, каб па даносах людзей ламаць. Але калі ўжо ўзяў чыноўнік або даў прадпрымальнік, то па ўсёй строгасці.
Адсюль і выніковыя даручэнні Прэзідэнта: Адміністрацыі Прэзідэнта, губернатарам і Савету бяспекі выкрываць абуральную несправядлівасць у дачыненні да людзей. Умець абараняць грамадзяніна і рэпутацыю ўлады.
Са свайго боку Прэзідэнт выступае гарантам, што праваахоўную сістэму не нагнуць і не зламаюць. Яна хоць і з заганамі, але працуе. Дзяржава моцная, дзяржава суверэнная. Адкрытага бязмежжа, як у суседзяў, не дапускае. Усё ад участковага на раёне да Генпракуратуры і сілавых камітэтаў праглядваецца і кантралюецца. Сістэма стрыманняў і проціваг адладжана.
Заганы праваахоўнай сістэмы пасля гістарычнай нарады як на далоні. І на тое яна і народная ўлада ў Беларусі, каб чуць народ і рэагаваць на яго запыты. Справядлівая, стабільная і суверэнная дзяржава толькі на гэтым падмурку будавацца і можа.
