Праца як права на асабісты поспех і праца як унёсак у развіццё грамадства і дзяржавы. Два самыя прынцыповыя пытанні нацыянальнай бяспекі - дэмаграфія (колькі нас?) і занятасць (як мы рэалізуем свой патэнцыял?) - адкрыта, канкрэтна і дэталёва. Усе кропкі над "і" па 3-м працоўным дэкрэце зафіксаваў Андрэй Крывашэеў.
Усе сучасныя эканамічныя школы, ідэалогіі і дзяржаўныя канцэпты стаяць на ідэі працы, прызнаючы яе абсалютную каштоўнасць для асобы, грамадства, дзяржавы і цывілізацыі. Адрозніваюцца толькі акцэнты. Адным больш важны асабісты поспех, кар'ера, адным словам, "амерыканская мара" ва ўсім яе бляску. Для другіх - праца гэта "паліва" для салідарнага грамадства і эканомікі. Трэція ўпіраюць на гістарычную традыцыю і філасофію "вялікай справы" ... і так да бясконцасці.
У Беларусі да занятасці і працы падыходзяць максімальна прагматычна. Наша сацыяльна арыентаваная мадэль (усе льготы, пенсіі, дапамогі, бяспека і стабільнасць) проста немагчымыя з такім размахам ценявой эканомікі і такой колькасцю тых, хто можа, але афіцыйна не хоча працаваць і плаціць падаткі як сёння. Пра гэта прынцыповая гутарка на вышэйшым узроўні. Пра гэта абноўленыя нормы 3-га працоўнага дэкрэта.
Вузкае месца беларускай мадэлі - не толькі шырокі сацыяльны пакет ад ільгот па нерухомасці да дапамог і водпускаў, які ўтрая даўжэйшыя за тыя ж амерыканскія. Супраць статус-кво беларуская дэмаграфія, больш дакладна, "яма нараджальнасці" з сярэдзіны 80-х да канца ліхіх 90-х. Апошняе вялікае пакаленне ўжо стварыла сем'і і абзавялося першынцамі. Далей спад. А гэта мінус падаткі і плюс сацыяльныя выдаткі на падтрымку другіх і наступных дзяцей.
Яшчэ пазаўчора можна было заплюшчыць вочы на ценявую эканоміку і банальна непрацуючых - колькасць беларусаў расла да пачатку бягучага года. І нават злёгку пераваліла за 9,5 мільёна. Але паслязаўтра бюджэт проста не вынесе двайнога цяжару. Прыходзіцца выбіраць - альбо дзеці і захаванне беларусаў як нацыі, альбо бізнес, які бегае ад падаткаў, і сапраўдныя лайдакі, схільныя да крыміналу.
Бо сёлета, нягледзячы на ўсе траты і намаганні, спад у нараджальнасці. Падзенне не лавінападобнае - уся дзяржава працавала на меры падтрымкі. Але тэндэнцыя відавочная. Вядома, можна як у Германіі або Галандыі прыняць мільёны мігрантаў, схаваўшы дзірку нараджальнасці прыезджымі.
Але факт у тым, што ў Беларусі няма нават той шчыльнасці карэнных грамадзян, што ў Заходняй Еўропе. А калі б была - нас было б ад 15 да 20 мільёнаў. Дарэчы, столькі, на думку Прэзідэнта, можа пракарміць наша зямля.
Для падтрымкі нараджальнасці ў арсенале дзяржавы ўжо ёсць і працуе мноства інструментаў - ад ільготнага жылля да дапамог. Але ўсё гэта каштуе грошай. Прычым немалых. Мільярды ўкладаюцца ў сямейны капітал, падваенне дапамог і сацыяльныя паслугі. Дзякуючы гэтаму доля другіх і наступных дзяцей, гэта значыць вялікія сем'і, за 15 гадоў выраслі з 47-мі да 60 %.
Вынік. Але, калі мірыцца з утоеным беспрацоўем і ўцёкамі ад падаткаў, прыйдзецца павышаць адлічэнні для законапаслухмяных грамадзян. Дзе ж справядлівасць? Адгэтуль прынцыповасць і грамадства, і Прэзідэнта.
Першая спроба трэцяга дэкрэта аднавіць справядлівасць натыкнулася на слабасць выканання. Цяжка знайсці і вывесці на святло ценявую эканоміку - на тое яна і шэрая. Цяжка з цэнтра разгледзець, чаму не працуе чалавек у правінцыі - працы няма або праца не патрэбна ў прынцыпе. Плюс студэнты, сезонныя працоўныя, людзі якія трапілі ў бяду, неэфектыўныя вакансіі толькі на паперы чыноўнікаў. Адгэтуль запыт на абноўленыя крытэрыі і меры стымулявання легальнай занятасці. Урад прапаноўвае два базавыя падыходы.
Першая і галоўная мэта палітыкі занятасці - прапанаваць годную працу. З заробленай платай, побач з чалавекам і яго сямейным гняздом. Не цягнуць жа ўсіх на мінскія вакансіі. Плюс з развіццём для правінцыі. Як гэта працуе, паказвае ўсход Віцебшчыны. Новы швейны цэх у Лёзненскім раёне. Патэнцыяльна стварае 300 працоўных месцаў, вяртае людзей з расійскага прымежжа з часовых падзаробкаў.
Ніякіх шэрых схем з падаткамі, зарплатамі ў канвертах, чоўнавага легпраму. Усё празрыста. Няма праблем і з перападрыхтоўкай. Мясцовая ўлада і інвестар бачаць кожнага чалавека ў раёне. Ведаюць, хто на што здольны. Кваліфікацыю даюць прама на працоўным месцы.
Вось чаму абноўлены дэкрэт аб занятасці ў першую чаргу стане справай мясцовай улады - выканкамаў, сельсаветаў і шырэй дэпутатаў усіх узроўняў. Яны бліжэй да чалавека. Іх задача - зводзіць інвестара і сушукальніка працы. Яны - апора і гаранты занятасці ў рэгіёнах, дзе складаней, чым у мегаполісе знайсці добрую працу. Галоўнае, каб не як у Высоцкага - "Минск большой, ему видней", а мы адседзімся. Мясцовая ўлада абавязаная ўключаць ініцыятыву, абараняць людзей, якія трапілі ў бяду, але бачыць "хранічных" беспрацоўных і "спрынтараў" ад падаткаў - гэта ключавое патрабаванне і Прэзідэнта, і грамадства.
Улічваюць абноўленыя нормы дэкрэту і мінулыя памылкі. Замест дзясяткаў баз даных, дзе працоўная біяграфія чалавека рассыпаецца на фрагменты, інтэграваная сістэма. Па сутнасці, электронны ўрад і грамадства. Увядуць аператыўна. Гэта і выгада чалавека - ад студэнцкай льготы да пенсіі, і дзяржавы - кожны плацельшчык або неплацельшчык падаткаў - як на далоні.
Наогул анлайн-тэхналогіі і "лічба" як выява не толькі працы, але і жыцця - будучыня Беларусі. Нездарма ў Пасланні народу Прэзідэнт гаварыў нават не аб электронным урадзе, а аб электроннай дзяржаве.
Старшакласнікі з Чэрвеня распрацавалі анлайн-платформу з гарачымі вакансіямі. Рэальную працу на віртуальнай пляцоўцы ўжо знайшлі 20 чалавек. Цікава, што ўсе не з Чэрвеня. У базе працаўладкаваных - Мінск, Гомель, Гродна… Стартап "Служба занятасці" знаходзіць, як пастаянную, так і часовую працу. Ёсць прапановы і для маладых.
Мясцовая ўлада ініцыятыве рада. Менш вакансій, якія завіслі, менш цякучка кадраў і масавай працоўнай міграцыі ў сталіцу.
Улічаць дапрацаваныя нормы працоўнага дэкрэта і асабліва падатковыя меры стымулявання. "Пернік" у выглядзе эфектыўных працоўных месцаў і падтрымкі прадпрымальніцтва - добра. Але без сур'ёзнага попыту з "ухілістаў" - мала. Тут ідзём услед за Штатамі і Еўропай. Можам узмацніць жорсткасць адказнасці за няплату і больш дбайна супастаўляць выдаткі і легальныя прыбыткі грамадзяніна. Прычым усё ўжо сёння без тэрміну даўнасці і ў анлайн-рэжыме. Ёсць чалавек - ёсць падатковая гісторыя.
Напрыклад, калі "хранічны" беспрацоўны купляе дом, кватэру або аўто класа люкс, ён аўтаматычна на прыцэле ў падатковай. І тут нават замежжа не дапаможа.
Андрэй Кавалеўскі, начальнік упраўлення Міністэрства па падатках і зборах: "Са свежых прыкладаў сустракаюцца выпадкі, калі грамадзянін, які неаднаразова перасякаў мяжу, які ўвесь час перавозіць грашовыя сродкі, не змог афіцыйна пацвердзіць крыніцы сваіх прыбыткаў. Пасля праверак яму быў налічаны падаходны ў памеры больш чым трох тысяч рублёў, які паступіў у бюджэт у поўным памеры".
Абноўленыя нормы трэцяга дэкрэту павінны быць падрыхтаваныя да 1 кастрычніка. Без "пажару" і прадумана. І ў іх галоўнае нават не падаткі, а сацыяльны дагавор і справядлівасць у грамадстве. Бо калі праца сфарміравала цывілізаванага чалавека і сучасную цывілізацыю, то вельмі важна ў наш смутны час не пусціць эвалюцыю назад.
