А.Лукашэнка: "Мы павінны ствараць свае законы і, першым чынам, Асноўны Закон для нашай краіны і народа"

15 марта 2018

Сёння ў краіне знакавы дзень для найноўшай беларускай гісторыі - Дзень Канстытуцыі. Суайчыннікаў павіншаваў Аляксандр Лукашэнка. 24 гады таму на сесіі Вярхоўнага савета быў прыняты першы Асноўны закон у гісторыі суверэннай Беларусі. У дакуменце вызначаецца дзяржаўны інструмент нашай краіны, там жа замацаваны прынцып падзелу ўлад і заснаваны інстытут Прэзідэнта.

Галоўнымі ў пытаннях удасканалення Канстытуцыі павінны быць інтарэсы беларускага народа і краіны! Гэта падкрэсліў Прэзідэнт сёння на сустрэчы з суддзямі Канстытуцыйнага суда. Менавіта на іх ускладзеная адмысловая роля па забеспячэнні вяршэнства Асноўнага закону краіны. Жыццё не стаіць на месцы, і Аляксандр Лукашэнка не выключыў, што з часам у Беларусі прыйдуць да абмеркавання пытання аб магчымай карэкціроўцы Канстытуцыі. Гэта, можна сказаць, сусветны трэнд - удасканаленне Асноўнага закону. Па гэтым шляху сёння ідуць шматлікія дзяржавы - Казахстан, Арменія, Турцыя, Кітай. Гутарка ў Палацы Незалежнасці атрымалася вельмі грунтоўнай. Гаворка ішла не толькі аб удасканаленні заканатворчасці і судовай сістэмы, але таксама, напрыклад, аб перспектывах развіцця шматпартыйнай сістэмы ў Беларусі і павышэнні ўзроўню правасвядомасці. Гэтаму трэба вучыць са школы. І аб гэтым таксама сёння гаварылі.

Без справядлівых законаў, выразных і лагічных правіл нельга развіваць дзяржаву, у якой на першым месцы дабрабыт, прававая і сацыяльная абароненасць грамадзян. Такім быў ключавы меседж Прэзідэнта. Наш палітычны аглядальнік Вольга Макей пабывала не толькі на сустрэчы ў Прэзідэнта, але і ў сценах новага будынка, у якім будуць ахоўвацца фундаментальныя правы і свабоды.

Канстытуцыйны суд. Менавіта ён стаіць на варце галоўнага закону краіны. Гэта значыць, за выконваннем кожнага з 146 артыкулаў Канстытуцыі сочаць у гэтых сценах. Ведамства, хутчэй, не публічнае, аб яго працы большасць ведае хіба што з школьных падручнікаў. А супрацоўнікі гавораць: канстытуцыйнае судзейства любіць цішыню.

Чырвонаармейская, 4. Гэта новы адрас Канстытуцыйнага суда Беларусі. Да нядаўняга часу туліліся ў невялікім будынку на вуліцы Леніна. У 2014-м падчас сустрэчы з Прэзідэнтам папрасілі пашырыць плошчы. Кіраўнік дзяржавы просьбу выканаў, падабралі прыдатны варыянт, а паўтара тыдня таму пераехалі на новае месца.

У канстытуцыйнае закуліссе нас праводзіць Таццяна Бойка. Суддзя з 20-гадовым стажам, кандыдат навук, аўтар мноства публікацый у галіне фінансавага права. Не адразу паверыш, што менавіта яна на Алімпійскіх гульнях у Манрэалі заняла 6 месца ў скачках у вышыню. Дарэчы, перасягнуць гэты вынік ураджэнцам Беларусі не атрымалася дагэтуль. Вось ужо 2 дзесяцігоддзі пад рукой - абавязкова судзейская мантыя, а працоўны дзень - гэта запар вывучэнне дакументаў, аналітычных даведак і праектаў законаў. Усё павінна адпавядаць Канстытуцыі. Зараз на яе стале - 2 справы з фінансавай сферы. Дарэчы, звярнуцца ў Канстытуцыйны суд могуць не толькі юрасобы або дзяржарганізацыі, але і грамадзянін. Але толькі ў адмысловым выпадку. Летась разгледзелі 2 такія звароты. Знайшоўся прабел у пытаннях падавання юрыдычнай дапамогі, а на яе, паводле Канстытуцыі, можа прэтэндаваць кожны. Менавіта адпаведнасць Асноўнаму закону краіны і кантралююць у гэтых сценах.

Рашэнні будуць прымаць у новай зале суда, пасяджэнні тут пакуль не праводзілі.

На сваё месца ў гэтай зале, а яно замацавана за кожным суддзёй, Таццяна Бойка садзіцца ўпершыню. Склад Канстытуцыйнага суда - 12 чалавек. 6 прызначае Прэзідэнт, 6 абіраюцца Саветам Рэспублікі. Сёння ўсе яны сабраліся ў Палацы Незалежнасці.

Дата сустрэчы сімвалічная. Дзень Канстытуцыі - чым не падстава абмеркаваць вынікі працы суда і варыянты ўдасканалення дзейнасці. Бо менавіта ў гэтых суддзяў важная роля - забеспячэнне вяршэнства Асноўнага закону. З моманту папярэдняй сустрэчы ў такім фармаце прайшлі 4 гады, час не стаіць на месцы, і канстытуцыйнае правасуддзе таксама павінна рэагаваць на сучасныя выклікі, якія стаяць перад дзяржавай. Улічваць палітычную кан'юнктуру, развіццё эканомікі. Бо хто яшчэ чвэрць стагоддзя таму мог уявіць, што Беларусь са зборачнага цэха будзе ператварацца ў IT-краіну?! Таму працаваць на перспектыву павінна і сама Канстытуцыя.

Унясенне змяненняў у асноўны закон - справа не імгненная. У гэтым працэсе мае значэнне кожны нюанс: і правільна падабраны час, і глабальны аналіз усіх за і супраць. Генератарамі ідэй у гэтым важным для краіны пытанні павінны быць суддзі Канстытуцыйнага суда. Адзінкавыя спецыялісты, як скажа Прэзідэнт. Але ва ўсіх прапановах важна ўлічваць галоўнае - інтарэсы народа і краіны.

Па шляху карэкціроўкі Канстытуцыі сёння ідуць многія дзяржавы. Напрыклад, у Казахстане гэта закранула пераразмеркаванне прэзідэнцкіх паўнамоцтваў. Павышаецца роля ўрада, які становіцца паўнавартасным органам выканаўчай улады.

У Азербайджане восенню 2016-га па выніках усенароднага галасавання ў асноўны закон унеслі змяненні аб падаўжэнні паўнамоцтваў прэзідэнта з 5-ці да 7-мі гадоў, увядзенні пасады віцэ-прэзідэнта, ліквідавалі ўзроставы цэнз для дэпутатаў і кіраўніка дзяржавы.

У Арменіі рэферэндум правялі ў 2015-м. Па яго выніках рэспубліка пераходзіць да парламенцкай формы кіравання.

А ў Турцыі год таму вырашылі наадварот ад парламенцкай перайсці да прэзідэнцкай. Пасаду прэм'ер-міністра адменяць, а паўнамоцтвы кіраўніка дзяржавы пашыраць.

Змяненні ў асноўны закон краіны ўпершыню за 14 гадоў уносіць і Кітай. Зараз Старшыня КНР можа знаходзіцца ва ўладзе неабмежаваны тэрмін. А ў Канстытуцыю нараўне з прапановамі Маа Цзэдуна і Дэн Сяапіна ўпішуць і ідэі Сі Цзіньпіна.

Якімі менавіта і калі будуць папраўкі ў беларускім асноўным законе, гаварыць рана. Але Аляксандр Лукашэнка прыводзіць у якасці прыкладу вострыя дэбаты аб стварэнні ў краіне шматпартыйнай сістэмы. Гучаць і прапановы стварыць палітычную партыю на базе "Белай Русі".

Абмяркоўвалі сёння і ў цэлым, як павысіць эфектыўнасць працы Канстытуцыйнага суда. Пётр Міклашэвіч тлумачыць: паўнамоцтваў у ведамства дастаткова. Галоўнае - кантроль канстытуцыйнасці законаў. Гэта значыць перад тым, як трапіць на подпіс Кіраўніку дзяржавы, кожны акт праходзіць праверку ў судзе. Так, за апошнія тры гады вывучылі 189 дакументаў. Такая функцыя з'явілася 10 гадоў таму, у той час ні адзін Канстытуцыйны суд у Еўропе такім правам не валодаў.

Але ў беларускай структуры ў адрозненне ад судоў Расіі або Германіі няма інстытута прамой скаргі для грамадзяніна. У нас толькі ўскосна, праз упаўнаважаныя органы. У тых жа суседзяў такая магчымасць прывяла да таго, што Канстытуцыйны суд літаральна завалілі зваротамі: каля 20-ці тысяч за год.

Ці павінна гэтае ведамства быць такім ужо адкрытым? Гэтае пытанне выклікала дыскусію.

10-гадовы юбілей працы ў Канстытуцыйным судзе нядаўна адзначыла Вольга Сяргеева, у свой час яна займала пасаду намесніка міністра юстыцыі. Юрыст з вялікім стажам узнімае важнае пытанне аб павышэнні правасвядомасці беларусаў. Пагадзіцеся, далёка не кожны сёння раскажа, якімі правамі ўсіх нас надзяляе Канстытуцыя. А гэта павінен ведаць кожны.

Напярэдадні Дня Канстытуцыі юным беларусам уручаюць пашпарты - першыя дакументы грамадзяніна краіны. Гэтая добрая традыцыя - яшчэ і нагода вывучыць, з чаго складаецца сістэма дзяржкіравання, пабываць там, дзе прымаюцца найважнейшыя для краіны рашэнні. Напрыклад, на гэтым тыдні школьнікі ўбачылі, як працуюць Канстытуцыйны суд, Савет Рэспублікі, Камітэт дзяржкантролю, наведалі Музей беларускай дзяржаўнасці. Але такія акцыі праходзяць раз на год. Прэзідэнт на праблему глядзіць шырэй: Канстытуцыю і права глыбей трэба вывучаць і ў школах, і ў ВНУ. А ў якасці выкладчыкаў сваё аўтарытэтнае слова могуць сказаць і суддзі Канстытуцыйнага суда.

Падчас сустрэчы гаварылі і аб міжнароднай дзейнасці: запрасілі Прэзідэнта ў наступным годзе прыняць удзел у канферэнцыі да 25-гадовага юбілею ведамства. Абмяркоўвалі і працу судоў агульнай юрысдыкцыі: Канстытуцыйнаму трэба будзе паглядзець на іх дзейнасць праз прызму зваротаў,
што паступаюць. Ды і проста дзяліліся жыццёвымі мудрасцямі, без якіх не абысціся ў працы. Вось парада ад Валянціны Падгрушы - самай вопытнай суддзі. У Канстытуцыйным з моманту заснавання - красавіка 1994-га.

Вынікі гэтай сустрэчы яны яшчэ не раз абмяркуюць у абноўленых залах Канстытуцыйнага суда, за якія сёння асабліва дзякавалі Прэзідэнту. Наперадзе вялікая работа і па абароне галоўнага закона краіны і па яго адаптацыі да сучасных рэалій.

Аналізаваць Канстытуцыю трэба будзе ўжо на новым месцы, а Прэзідэнт паабяцаў зайсці ў госці. Адрас хоць і іншы, але сутнасць ранейшая, яе сімвалічна падкрэсліваюць белыя інтэр'еры - бо думкі суддзі павінны быць чыстыя. Іх задача - працаваць сумленна, як і было папярэднія гады, каб кожны з нас быў упэўнены: правы беларусаў пад надзейнай абаронай.