Сённяшнюю праграму мы пачынаем ля гэтай сімвалічнай скульптуры ў Мінску на праспекце Пераможцаў. Яна завецца "Дыялог". Вось такі моцны поціск рукі, размова, дыялог – лепшыя за варожасць і канфрантацыю. Трэба размаўляць, а не адгароджвацца адно ад аднаго высокімі сценамі. Такі падыход заўсёды быў асновай знешняй палітыкі Беларусі.
І вельмі сімвалічна, дарэчы, месцазнаходжанне гэтай скульптуры. Прачытаем яго так: трэба часцей працягваць адно аднаму руку, каб на нашай планеце паняцце "вайна" засталося толькі ў нашай гісторыі. Дзе яшчэ, як не ў Мінску, можна сустрэць такое ўнікальнае архітэктурнае спалучэнне!
І дзе, як не ў Мінску, абмяркоўваць архітэктуру глабальнай бяспекі! На тыдні ў беларускай сталіцы прайшоў маштабны форум "Мінскага дыялогу" - "Усходняя Еўропа: у пошуках бяспекі". Сотні экспертаў з чатырох дзясяткаў краін сабраліся падумаць, як зрабіць нашу Еўропу, ды і свет бяспечнейшымі. Для нас такі прадстаўнічы форум - не толькі пытанне прэстыжу. Колькі разоў у нашай гісторыі Беларусь станавілася полем бою, губляла мільёны нашых людзей. Так што гэта пытанне нашых жыццёвых інтарэсаў.
І не толькі нашых, пра што сведчыць вялікая цікавасць да мінскай пляцоўкі з боку дзясяткаў краін.
Калі мы пачалі праграму з сімвалізму, дык працягнем гэтую лінію. Палац Незалежнасці - "Рамонак" - гатэль "Мэрыёт". У Мінску ўсё гэта побач, і гэта звёны аднаго ланцуга ў дарожнай карце еўрапейскай бяспекі. Паняцце "мінская перагаворная пляцоўка" за апошнія некалькі гадоў трывала замацавалася ў лексіконе палітыкаў і экспертаў усяго свету. Але гэта не проста вобразны выраз - у яго ёсць цалкам пэўная геаграфічная і часовая прывязка. Вось тут, у Палацы Незалежнасці, тры з лішнім гады таму прайшлі перамовы лідараў Украіны, Расіі, Францыі і Германіі. З тых часоў наша сталіца стала месцам сустрэч бакоў украінскага канфлікту. А паняцце "мінскія дамоўленасці" ўвайшло ў падручнікі па дыпламатыі.
А роўна год таму тут, у "Рамонку", беларускі лідар прапанаваў пашырыць маштабы дыялогу. Усяму еўрапейскаму рэгіёну відавочна патрэбныя новыя дамоўленасці па бяспецы - Хельсінкі-2. Бо старыя не працуюць. Менавіта Мінск гатовы стаць пляцоўкай для выпрацоўкі такіх рашэнняў. І вось праз год найбуйнейшыя міжнародныя эксперты сабраліся тут жа, у "Рамонку", каб разам з Аляксандрам Лукашэнкам абмеркаваць беларускія ініцыятывы, а далей, у "Мэрыёце" - мазгавы штурм па секцыях.
Што абмяркоўвалі на пленарных сесіях форуму і ў яго кулуарах, з якім пасланнем звярнуўся да экспертнай супольнасці беларускі лідар гэтым разам і ці пачуў свет голас Беларусі.
Расказвае Аляксей Волкаў.
Прапанаваць новыя чарцяжы светаладу, абмаляваць дарожную карту ў вакольных сцежках сучасных праблем. З гэтай задачай у Мінск прыехала 350 экспертаў і дыпламатаў з усяго свету. Амаль 40 краін выйшлі на сувязь для гутаркі пра бяспеку ў Еўропе, а значыць, і ў свеце, бо ў эпоху глабалізму любая падзея можа запусціць эфект даміно ад Вашынгтона да Токіа. Нават няправільныя рашэнні палітыкаў вокамгненныя - а эфект доўжыцца гадамі. Як гэта прадухіліць і не дапусціць - вось мэта гутаркі, і Прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка гэта яшчэ раз падкрэсліў, калі звяртаўся да лепшых палітолагаў планеты.
Лепш дзесяць гадоў перамоў, чым адзін дзень войны. Дыпламатычны пастулат належыць нашаму земляку Андрэю Грамыку. 30 гадоў ён трымаў руку на пульсе геапалітыкі і не даў разгарэцца новай сусветнай вайне. Сёння матрыца міжнароднай бяспекі зноў дае збой, і паправіць яе можна, толькі замяніўшы аўтаматы на дыпламаты, і на гэта ёсць як мінімум сем прычын.
Самая не відавочная, але вельмі небяспечная з'ява. Пра палітыку постпраўды загаварылі яшчэ на Мюнхенскай канферэнцыі па бяспецы летась. Сэнс просты: палітыкі маніпулююць эмоцыямі людзей, а факты часам проста ігнаруюцца, замазваюцца. І пакуль хлусня паспявае абляцець паўсвету, праўда толькі надзявае штаны. Адгэтуль растуць і тыя самыя хлуслівыя навіны: укіды, якія скажаюць сэнс, - адзін клік, і краіны больш не сябры. Гэта глабальная праблема асабліва востра адчуваецца ў ЕС і ЗША, дзе адрозніць ісціну і ману імкнуцца цэлыя аналітычныя цэнтры. А ісціна, як заўсёды, дзесьці побач. Падобная праблема стаіць і перад НАТА і АДКБ - праўда не заўсёды бывае адна.
Аляксандр Іскандэран, дырэктар Інстытута Каўказа (Арменія):
"Рэальная карціна не можа быць плоскай, не можа быць простай, яна не можа быць чорна-белай - яна заўсёды з адценнямі. Складанасць у тым, што ёсць праблемы і тут і там. Гэта і прэзідэнт сёння сказаў: тое, што гаварыў прадстаўнік Расіі, - праўда, і тое, што гаварыў прадстаўнік НАТА, - таксама праўда. Але абедзве гэтыя праўды трэба сумяшчаць і спрабаваць ісці наперад".
Дарэчы, хлуслівыя навіны і кібербяспека - адна з ключавых тэм мінскіх перамоў. Гэты цалкам новы від канфлікту не мяркуе ахвяр, але хакерам прыпісваюць уплыў на выбары ў шматлікіх краінах. Да таго ж Інтэрнэт не прызнае меж, а значыць, неабходны сумесны механізм.
Яшчэ адзін краевугольны камень мінскага дыялогу - размагнічванне палюсоў і адыход ад Realpolitik. Канцэпцыя сілавога ціску на маленькія дзяржавы больш не працуе.
Аднак звышдзяржавы нібы знайшлі машыну часу і паспрабавалі вярнуцца на 40 гадоў назад.
І як вынік: Масква, падаецца, вінаваціць Вашынгтон ва ўсіх узрушэннях у свеце. Дом адважных адказвае тым жа.
Самуэль Чарап, старшы палітолаг у РЭНД карпарацыі ў Вашынгтоне (ЗША):
"Да халоднай вайны ў плане ідэалагічнай канфрантацыі мы ніколі не вернемся - свет зусім іншы. Ёсць іншыя гульцы, і Масква і Вашынгтон не робяць сваю знешнюю палітыку, засноўваючыся на супрацьстаянні. Ядзерныя пагрозы, новыя падзяляльныя лініі ў Еўропе - гэта такія проксі-канфлікты, як пасрэдніцтва, у Сірыі, нават на Украіне, я гэта заву новай халоднай вайной, але яно яе не паўтарае, гэта доўгі перыяд напружанасці ў адносінах паміж звышдзяржавамі".
Адмяніць дваістыя стандарты і ўразумець, што свет не дзеліцца на добрых і дрэнных, асабліва калі шахматная дошка геапалітыкі ссунулася і фігуры спаўзлі на іншыя клеткі. Сімвалічна, што ўсе перамовы ў мінскім фармаце праходзілі ў зале пад назвай Сокал, такая альтэрнатыва Арлу і Ястрабу - традыцыйным знакам геапалітыкі. Але зноў жа неабходна слухаць, важней нават чуць апанентаў - першы інгрэдыент у рэцэпце міру ад экспертаў.
Туомія Эркі, дэпутат парламента Фінляндскай Рэспублікі, міністр замежных спраў Фінляндыі (2011- 2015):
"Дыялог - гэта тое, што нам заўсёды неабходна. Павінны быць пачутыя галасы ўсіх: Расіі, ЗША і ўсёй Еўропы. "Хельсінкі-1" - важны дакумент, але прыйшлі іншыя поры, і ён патрабуе паляпшэння. Для гэтага мы павінны распрацаваць пэўныя пункты. Прычым тыя, якія не заменяць, а дапоўняць наяўныя пагадненні".
Тры гады назад Мінск зрабіў, здавалася, немагчымае - сабраў "нармандскую чацвёрку" і прапанаваў пагадненні па Украіне. Бакі падпісаліся. Але вугаль канфлікту на Данбасе перыядычна ўспыхвае. Змучанаму бомбамі і стралянінай рэгіёну патрэбен спакой - за апошнія гады пакінулі свае дамы звыш двух мільёнаў чалавек. Прычым, шматлікіх вымушаных перасяленцаў - 150 тысяч чалавек - прыняла і Беларусь. Знішчана эканоміка і спалена артылерыяй будучыня - прыклад таго, што вайна - гэта страшна.
Томас Грэмінгер, генеральны сакратар АБСЕ:
"Адна з самых вялікіх пагроз бяспекі - рыторыка вялікіх дзяржаў. Бакі ідуць на шляху напружання адносін. І існуе рызыка, што яны могуць перайсці ад слоў да справы - ваенная пагроза сапраўды прысутнічае: гарачы канфлікт у нас пад бокам - Украіна. Бываюць і правакацыі ў паветры, на моры - усё гэта вельмі небяспечна».
Лі Цінгун, кіраўнік Цэнтра даследаванняў нацыянальнай бяспекі Еўразійскай асацыяцыі сістэмных даследаванняў (Кітай):
"Асноўны выклік для ўсяго свету - бяспека малых краін. Вялікія дзяржавы, буйныя гульцы здольныя абараніць сябе, у той час як у невялікіх краін няма столькі сіл, таму неабходна сфарміраваць агульную сістэму абароны - гэта галоўная мэта".
Геаграфія - гэта лёс. І, здаецца, Беларусі маецца быць яшчэ адна роля - гэтым разам эканамічная. Навесці масты паміж ЕС і ЕАЭС - магчымасць умацаваць рэгіянальную фінансавую стабільнасць. Яшчэ адна грань дыямента пад назвай міжнародная бяспека.
Палітыкі лаюцца, толькі цешацца. Дональд Трамп і Кім Чэн Ын за апошні год сварыліся, крыўдзіліся адзін на аднаго - нават бомбамі пагражалі. Потым накшталт памірыліся. Нават пагаварыць вырашылі сам-насам у Сінгапуры - сустрэнуцца, не сустрэнуцца - эксперты варажылі на "Рамонку", абнаўляючы стужкі навін штохвілінна.
Бо настрой Трампа змяняецца кожны дзень. КНДР з асцярогай гаворыць аб парушэнні джэнтльменскіх пагадненняў, а Еўропа ўспомніла залатое правіла палітыкі: прадказальны вораг лепш непрадказальнага сябра.
Майкл Эмерсан, старшы навуковы супрацоўнік Цэнтра даследаванняў еўрапейскай палітыкі ў Бруселі:
"За апошні год нам стала зразумела адно: Дональд Трамп абсалютна непрадказальны чалавек. Для Еўрасаюза ён вельмі складаны саюзнік. Сёння ў яго наўме адно, заўтра - другое. Таму і сітуацыя з КНДР можа перавярнуцца зноў з ног на галаву".
Любы крызіс - гэта, у першую чаргу, новыя магчымасці. Аб гэтым прадстаўнікі НАТА і АДКБ гаварылі на мінскіх палях. Дзве арганізацыі сёння - не ідэалагічныя праціўнікі, а тактыка стрымлівання тонкая і можа даць збой. Буксуе АБСЕ, ходзіць па крузе Савет Бяспекі ААН, але паўтарыць трагедыю Другой сусветнай нельга. А вось стварыць новае палатно спакою ў рэгіёне - цалкам.
Халодны пацалунак вайны закрануў Сірыю ў 2011 годзе. З таго часу дождж у Дамаску і іншых гарадах ідзе, не перастаючы. Сотні тысяч ахвяраў. Сем мільёнаў адправіліся на пошукі лепшай долі як раз у Еўропу.
Але снарады не адрозніваюць нацыі і людзей - баланс і мір - адзін на ўсіх, і захаваць яго - справа гонару. Аб гэтым ужо ў нефармальнай частцы сустрэчы сказаў Прэзідэнт.
Дарэчы, на гэтым "Мінскі дыялог" не завяршаецца. Усе напрацоўкі эксперты прадоўжаць развіваць, каб змяніць палітычны прагноз надвор'я на цяплейшы. Не выключана, што менавіта дзякуючы гэтым сустрэчам вецер цёплых летніх геапалітычных перамен узяў пачатак менавіта ў Беларусі, якая гатова ў любы час гасцінна паказаць мірнае, сонечнае неба - зразумелы і прыемны сімвал для ўсіх.
