Паралельна з галасаваннем будуць праводзіцца экзітполы

10 октября 2015

Ужо заўтра з 8 раніцы паралельна з адкрыццём участкаў для галасавання ў Беларусі пачнуць працаваць сацыёлагі, якія праводзяць экзітполы. Гэта апытанні на выхадзе з выбарчых участкаў. Яны дазваляюць даведацца папярэдні вынік галасавання літаральна праз хвіліны пасля завяршэння палітычнага марафону. На выбарах - 2015 экзітполы праводзяць адразу тры аўтарытэтныя арганізацыі. Гэта вялікая навуковая школа - Інстытут сацыялогіі Акадэміі навук, Камітэт моладзевых арганізацый і аўстрыйскі інстытут "Еўразійскі барометр" - вельмі аўтарытэтны кангламерат сацыёлагаў. У тым, як працуе палітычная сацыялогія, ці можна давяраць лічбам экзітполаў і з якой дакладнасцю апошнія назавуць імя пераможца - разбіраўся наш палітычны аглядальнік Андрэй Крывашэеў.

Exit poll - даслоўна і літаральна з англійскай гэта "апытанне на выхадзе" - прылада з амаль паўвекавой гісторыяй. Упершыню выкарыстаная яшчэ ў 1967-м. Зрэшты, дагэтуль сацыёлагі не могуць дамовіцца - хто прыдумаў і першым правёў апытанне на выхадзе. Немцы, аўстрыйцы і амерыканцы ўпэўненыя, што бацькам-заснавальнікам быў бізнесмен Уорэн Мітофскі - які вызначыў імя губернатара-пераможца ў штаце Кентукі. Брытанцы, галандцы і большасць еўрапейцаў лічаць родапачынальнікам галандскага сацыёлага Марсэля Ван Дама, які ў тым жа 1967-м назваў будучы склад мясцовага парламента.

За 5 дзесяцігоддзяў працэдуру экзітполаў навука адточыла да дасканаласці. А прэса, грамадства і палітыкі настолькі прывыклі, што ўжо не ўяўляюць амерыканскія або еўрапейскія выбары без падобнай сацыялогіі. Галоўная годнасць - хуткасць. Праз хвіліны пасля зачынення ўчасткаў можна з вялікай верагоднасцю назваць імя і працэнт падтрымкі пераможца.

На прэзідэнцкія выбары ў Беларусь экзітполы прыйшлі ў 2001-м. І з тых часоў праводзяцца рэгулярна. Адным з родапачынальнікаў быў Сяргей Мусіенка, кіраўнік аналітычнага цэнтра "ЭКААМ". Сябе хваліць за дакладнасць аналітык не стаў, хоць найбуйнейшыя інфармагенцтвы нашым пулам давяралі.

Сяргей Мусіенка, кіраўнік аналітычнага цэнтра "ЭКААМ": "Пры прафесійным правядзенні экзітпола дадзеныя практычна не разыходзяцца з тымі, якія пралічыць ЦВК. Разумееце, у яе функцыя грамадскага нагляду за ўладай на выбарах, за ўладай, за ЦВК. Гэта нармальнае грамадскае назіранне за ходам галасавання, і гэта цікава, гэта агульнасусветная практыка. Гэта стала неабходным атрыбутам. І калі нашы дадзеныя ўзяло "Асашыэйтэд прэс", гэта было ўжо фактам. У сусветнай практыцы прафесійна праведзены экзітпол гэта ўжо знак якасці".

Каб экзітполу стаць знакам якасці, а не элементам шоу-палітыкі або брудных піяр-тэхналогій, неабходна выканаць дзясяткі жорсткіх правіл апытання. Паколькі ў Еўропе і Штатах гэтыя правілы парушаюцца даволі часта, існуе дзясяткі камічных праграм аб тым, як не трэба праводзіць экзітполы.

Калі сур'ёзна, то галоўнае пытанне экзітпола - за каго вы толькі што прагаласавалі. І ўступаць у дыялог з апытваным інтэрв'юер проста не мае права. Участкі, каля якіх пройдзе апытанне, выбіраюцца выпадковым жэрабем, а іх колькасць вылічваюць па формулах.

Давід Ротман, доктар сацыялагічных навук, прафесар, дырэктар Цэнтра сацыялагічных і палітычных даследаванняў БДУ: "Калі ўсяго 6,5 тыс. выбарчых участкаў, то прыкладна 300 - 303 трапляюць у выбарку выпадковым чынам, метадам жэрабя. На кожным з участкаў працуюць па 3 чалавекі. Гэтыя 3 чалавекі павінны мець пры сабе дакументы, пасведчанні, пашпарты, на грудзі - бэджы арганізацыі. Увогуле-та, усё легальна, законна і хораша. Яны не маюць права апытваць кожнага, спецыяльна разлічваецца крок, які залежыць ад колькасці выбаршчыкаў на дадзеным участку. Напрыклад, кожнага 7, 12, 15.

Інтэрв'юеры пачынаюць працаваць у 8 гадзін раніцы з моманту адкрыцця ўчасткаў і заканчваюць хвілін за 10 - 15 да зачынення ўчасткаў. Яны могуць задаваць пытанні і фіксаваць адказы, але яны не маюць права самі ні з кім уступаць у гутаркі і адказваць на нечыя пытанні, таму што ў шматлікіх людзей гэта выклікае падазрэнне, што гэта агітацыя ў дзень выбараў".

Праверыць экзітполы на навуковасць і аб'ектыўнасць можна і пасля іх апублікавання. Кіраўнік Еўразійскага барометра аўстрыйскі сацыёлаг, прафесар Крысціян Хэрпфер дае свае рэкамендацыі.

Крысціян Хэрпфер, доктар палітычных навук і сацыялогіі, прафесар, старшыня Камітэта сацыялогіі і палітыкі Сусветнай паліталагічнай асацыяцыі: "Каб пазбегнуць падтасовак, трэба праверыць яго зыходныя дадзеныя - колькі чалавек апытана, як праводзілася выбарка, ці ўсе рэгіёны і сацыяльныя групы былі ахопленыя. Па-другое, калегі-сацыёлагі з лёгкасцю вызначаць: ці адказвае даследаванне базавым стандартам экзітпола або не. Праверку можа правесці Міністэрства статыстыкі, аўтарытэтны ўніверсітэт або група прафесіяналаў з рэпутацыяй".

І яшчэ, калі даследаванняў некалькі, як у Беларусі, можна супаставіць іх дадзеныя. Тое, якое будзе вельмі вылучацца ад сярэдніх значэнняў - хібна.

Дарэчы, сам прафесар Хэрпфер не баіцца быць правераным. Яго працу будзе даследаваць і ацэньваць група сацыёлагаў з Іспаніі, Германіі, Швейцарыі і Вялікабрытаніі. Яны ўжо прыбылі ў рэспубліку і гатовыя ўпершыню ў гісторыі Беларусі правесці назіранне не толькі за выбарамі і галасаваннем, але і за працай сацыёлагаў падчас экзітпола.

Алена Карасцялёва, доктар паліталогіі, прафесар Універсітэта Кент (Вялікабрытанія): "Вядома ж, метадалогія экзітполаў з'яўляецца міжнароднай і стандартнай, выкарыстанай у розных краінах. І наша мэта як назіральнікаў прасачыць наколькі ўсё гэта выконваецца ў адпаведнасці з міжнароднымі методыкамі. Я ўпэўненая, што ўсё будзе выконвацца на ўзроўні".

З такім трайным фільтрам беларусы могуць не сумнявацца - экзітполы пакажуць рэальную карціну пераваг выбаршчыкаў, з хібнасцю 3 - 5%. Хоць яна можа быць і меншай - калі апытаныя будуць сумленныя з сацыёлагамі, а навукоўцы зафіксуюць пазіцыю больш як 10 тысяч чалавек на выхадзе з выбарчых участкаў.