Выбар зроблены, грамадства пералічыла партыі і беспартыйных па ранейшых заслугах, толькі крыху адкарэктаваўшы перавагі вулічнай і медыйнай актыўнасцю кандыдатаў. Верыць на слова - не ў традыцыі беларусаў, а таму піяршчыкі, паліттэхнолагі, маніпулятары і на гэты раз апынуліся за бортам грамадскай увагі. Для іх нажывы - дрэнна, для дзяржавы - хутчэй добра.
Каштоўнасці беларусаў сфарміраваныя двума дзесяцігоддзямі незалежнасці і абапіраюцца яшчэ на савецкі падмурак, упэўнены бліскучы аўстрыйскі сацыёлаг прафесар Крысціян Хэрпфер. Абрэвіятура: "БССР" - гэта і здаровая настальгія, і сімвал, і запыт, і крытэрый для палітыкаў. Бяспека. Стабільнасць. Справядлівасць. Развіццё. - БССР.
Крысціян Хэрпфер, доктар паліталогіі і сацыялогіі, прафесар універсітэта Абердзін, прэзідэнт Асацыяцыі даследавання сусветных каштоўнасцяў (WVSA) (Аўстрыя - Шатландыя): "Каштоўнасць бяспекі, каштоўнасць палітычнай гармоніі ў Беларусі нашмат перавышае жаданне выйсці памітынгаваць. Сёння любы чалавек можа ўдзельнічаць у палітычным працэсе, каб стварыць атмасферу даверу ў грамадстве. Выкарыстаць аргументы, адкрытую дыскусію, а не падпаленыя флагі, або пабоішчы ў цэнтры, або горш - кактэйлі Молатава.
Далей у беларусаў ідуць такія патрэбнасці як праца, прыбытак, культура. Але паўтару, сёння ў такіх краінах, як Беларусь, імкненне да стабільнасці і бяспекі намнога мацнейшае, чым раней".
Першынство "бяспекі" - гэта даніна часу. Украінскай трагедыі, тэрактам і міграцыйнаму цунамі ў ЕС. Плюс у падкорцы - рэха войнаў, якія скончыліся. Адгэтуль любы кандыдат, хто клікаў у акопы, гарачыўся ў дэбатах або дзяліў па мове, веры і нацыянальнасці - аўтаматычна спісваўся ў разрад маргіналаў. Гэтым мы адрозніваемся ад Еўрасаюза - там правыя і папулісты ўсё ж на пераможным маршы.
А вось ліберальныя каштоўнасці на беларускіх выбарах прыжываюцца з цяжкасцю. Кандыдаты, калі верыць рыторыцы, - запар левыя і кансерватары. І гэта агульнасусветны трэнд - быць знарочыста за бедных модна. Занадта шмат у свеце бедных. Грошы дзяржавы такія кандыдаты размяркоўваюць ахвотна, свае ж або партыйныя, нават на ўласнае вылучэнне марнаваць адмаўляюцца. За ўсю кампанію толькі двое скарысталіся платнай агітацыяй у вялікай друкаванай прэсе. Выкупляць дадатковы тэлечас не адважыўся наогул ніхто. Сціпласць? Бедната? Хапіла бясплатнага эфіру? Або сказаць няма чаго?
І яшчэ адна асаблівасць цяперашняй кампаніі. Не толькі Цэнтрвыбаркам прыслухаўся да пажадання партнёраў з АБСЕ - у частцы закона і празрыстасці дэмакратычных працэдур, але і кандыдаты. На мінулых выбарах назіральнікі ў справаздачы панаракалі на "нуду", і ўжо праз год іх пачалі "весяліць". Здаецца, нават перагнулі...
Сур'ёзны бонус на выбарах на гэты раз атрымалі партыі. Вылучаліся - дзе жадалі, у камісіі ўвайшлі, подпісы ў асноўным не збіралі, у выступленнях і дэбатах як пад капірку паўтаралі адны і тыя ж партыйныя тэзісы. Пазітыўная дыскрымінацыя ў дзеянні. Як для афраамерыканцаў у Штатах або ЛГБТ у Еўропе.
Змястоўна сапраўды бліскуча выступілі не шматлікія. Пры высокай канкурэнцыі - у сярэднім 5 кандыдатаў на месца, у ходзе было толькі 2 стратэгіі. Адны - спускаліся на зямлю аж да абяцанняў асабіста ўкручваць лямпачкі ў пад'ездах. Другія, насупраць, - парылі ў аблоках, тыражуючы антырасійскія, антыісламскія і далей па спісе анты-… фобіі. Залатую сярэдзіну палітыкі, як майстэрства магчымага, асвоілі, на жаль, не ўсе.
Яшчэ адзін трэнд, дзе мы са светам на адной хвалі, - узрост. "Старэнне" партыйных кандыдатаў, узяць тыя ж Штаты - Клінтан і Трамп у паважаным узросце. І амаладжэнне кандыдатаў незалежных - з рэальнага сектара, медыцыны, адукацыі, культуры. Новае постсавецкае пакаленне, як альтэрнатыўныя ў Германіі, Галандыі, Брытаніі і Іспаніі, імкнецца ва ўладу. І маюць нядрэнныя шанцы.
Але, ёсць адно але - моладзі мала ў эфіры. У іх - не пускаюць, абзываюць радыкаламі і папулістамі. У нас, пры ўсёй сімпатыі і адкрытасці законных рамак, прэсы, ЦВК і мясцовай улады - … самі не ходзяць. Ёсць нават радыкальная прапанова знізу - штрафаваць за адмову ад публічнасці.
Генадзь Давыдзька, Старшыня Белтэлерадыёкампаніі: "Можна класіфікаваць кандыдатаў у дэпутаты вельмі выразна. На тых, хто жадае скарыстацца ўсімі магчымасцямі, каб прайсці ў парламент і ведае, навошта яны туды ідуць, і на тых, хто былі пад нечым ціскам, уплывам партыйным, дапусцім. Партыя сказала: "Трэба!". "Ну, добра, паспрабую. А не атрымаецца, ну, не атрымаецца...". Для іх гэта не жыццёва важна. Таму яны і не скарысталіся магчымасцямі, якія бясплатна ім давала дзяржава. І гучала адна з выдатных прапаноў - не скарыстаўся, аплаці".
Якім будзе новы, ужо шосты, персанальны склад пераможцаў выбарчага марафона ў Палату прадстаўнікоў, стане зразумела зусім хутка. Але высокая палітычная культура беларусаў і ўпэўненасць у правільнасці свайго выбару - гэта ўжо перамога, як народа, так і дзяржавы, спаянага грамадскім запытам і калектыўнай воляй.
