Датэрміновае галасаванне. Сусветны вопыт

4 сентября 2016

Гэтая звыклая частка любой выбарчай кампаніі ў Беларусі - на справе нароўні, напрыклад, з правядзеннем перадвыбарных тэледэбатаў - шырока распаўсюджаны элемент сусветнай электаральнай практыкі і той самай дэмакратычнай традыцыі, аб якой гаварыла Лідзія Ярмошына. Ад Аўстраліі да нашых суседзяў - заходне- і цэнтральнаеўрапейцаў да тых жа фінаў - датэрміновае галасаванне ў розных формах прысутнічае там на ўсіх узроўнях.

Ды што гаварыць, Прэзідэнт ЗША Барак Абама аддае голас на карысць датэрміновага галасавання. Мы вывучылі вопыт міжнародны, і вось аб гэтых "розных формах" больш падрабязна - наш палітычны аглядальнік Глеб Лаўроў.

Ніякія асабістыя прычыны не могуць апраўдаць спазненне самурая, якому прыйшоў час выконваць свае абавязкі. Сказана - як адрэзана. І вось ужо больш за 3 стагоддзі. І справа, вядома, не ў ваенным падначаленні закону і не ў асаблівай ментальнасці жыхароў Краіны ўзыходзячага сонца. Справа ў глабальным усведамленні вельмі лакальнага факту: спазненні не працуюць. Хто спазніўся, той не прымае ўдзелу. Хто не паспеў зараз, адстаў і заўтра таксама.

І вось менавіта таму нават у пунктуальнай Японіі прадугледжаная магчымасць галасаваць датэрмінова на выбарах усіх узроўняў. У перыяд паміж аб'яўленнем выбараў і днём волевыяўлення - японец, якога ў прызначаны тэрмін па нейкай прычыне, часцей за ўсё звязанай з працай, не будзе на тэрыторыі краіны, дык вось і ў яго таксама ёсць права выканаць свой абавязак перад сваёй краінай. Хоць пры гэтым датэрміновы ўдзел у волевыяўленні там спалучаны з выкананнем цэлага шэрагу фармальнасцяў.

А вось у іншых буйных ціхаакіянскіх дзяржавах, у прыватнасці ў Аўстраліі і Новай Зеландыі, датэрміновае і аддаленае галасаванне праходзіць пры значна меншым уплыве бюракратычных умоўнасцяў. У першай дастаткова проста пацвердзіць рэгістрацыю выбаршчыка. У другой трэба яшчэ паказаць прычыну свайго жадання апусціць бюлетэнь ва ўрну раней за іншых. Але… Сярод легальных абгрунтаванняў можна назваць хоць бы і рэлігійныя меркаванні. Прычым раскрываць іх сутнасць выбарчай камісіі зусім не абавязкова! І ўсё. Пасля гэтага на працягу цэлых 17 сутак да электаральнага дня плебісцытарны апарат усёй дзяржавы ў тваім поўным асабістым распараджэнні.

У Тайландзе, а таксама шэрагу іншых краін не апошнім довадам прыйсці крыху раней з'яўляецца нежаданне адстойваць шматгадзінныя чэргі да кабін на ўчастках. Зрэшты, падчас адной з апошніх кампаній у дазволены для датэрміновага галасавання дзень у каралеўстве адразу ў некалькіх буйных гарадах усім зарэгістраваным ахвочым галасаваць датэрмінова часу ля ўрн часу ўсё жа не хапіла. Пасля кансультацый у выбаркамах было вырашана дазволіць прадбачлівым тайцам, якія пажадалі выканаць свой абавязак загадзя і не паспеўшым дагаласаваць. Але ўжо толькі непасрэдна ў дзень выбараў. І праз агульную чаргу.

У заходняй традыцыі пытанне тайм-менеджменту пры волевыяўленні адыходзіць на другі план, часта саступаючы месца простаму клопату аб камфорце выбаршчыкаў. І ў гэтым лідзіруючую пазіцыю сярод краін, бадай, безальтэрнатыўна ўтрымлівае Канада. Там, каб прагаласаваць датэрмінова, не толькі не трэба раскрываць прычын свайго рашэння. Не трэба нават пацвярджаць тое, што ты пражываеш на тэрыторыі таго або іншага ўчастку і ўключаны там у спісы. Дастаткова прывесці сябра-выбаршчыка, які паклянецца, што ты таксама зарэгістраваны выбаршчык, пасля чаго прагаласаваць загадзя змогуць і ён, і ты! У ЗША датэрмінова і, да таго ж, дыстанцыйна па звычайнай і электроннай пошце, прычым па-за сваім участкам, аддаваць галасы дазволена ў пераважнай большасці штатаў. У 34 з 50 нават без указання прычыны. Ды і тэрміны для папярэдняга галасавання там вельмі пралангаваныя - у сярэднім яны складаюць 21 дзень. Аднак у некаторых рэгіёнах зрабіць персанальны выбар дазваляюць і за 50 сутак да агульнанацыянальнага вырашальнага дня. "Я вельмі рады, што магу прагаласаваць датэрмінова. Гэта так цікава. Я наогул люблю галасаваць", - сцвярджаў Барак Абама ў 2014 годзе падчас выбараў у кангрэс, калі аддаваў свой голас за два тыдні да "Дня В".

Хоць з іншага боку, у тым ліку акіяна, у Ірландыі, да прыкладу, легальнай падставай выказацца за таго або іншага кандыдата крыху раней можа стаць нават надвор'е. На астраўных выбарчых участках прагаласаваць загадзя ў любы больш-менш пагодлівы дзень - часам наогул адзіная магчымасць выказаць сваё меркаванне так, каб яго ўлічылі, калі прыйдзе тэрмін падводзіць вынікі. У мернай і прадбачлівай Фінляндыі для датэрміновага галасавання, каб пазбегнуць наогул любых рызыка-мажораў, і зусім арганізуюць спецучасткі. Каб ужо ніхто не спазніўся. І магчымасць быць пачутымі раней за іншых выкарыстоўваюць да 40% фінаў. Таму што жадаюць і могуць у адзін і той жа час і рэалізаваць актыўнае выбарчае права, і, выявіўшы актыўную жыццёвую пазіцыю, выканаць абавязак.

Які нязменны і не залежыць ад перамены месцаў або дат. Той самы абавязак перад сваёй краінай, які і ў Японіі, і ў Канадзе, і ў Фінляндыі з'яўляецца падмуркам і галоўным фактарам для ўсёй сістэмы ўзаемадзеяння: "Я для дзяржавы" - "Дзяржава для мяне".