Вынікі чвэрцьвекавой працы СНД, яго цяперашні стан і перспектывы развіцця абмяркоўвалі сёння лідары краін Садружнасці. У юбілейным саміце ўзяў удзел Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка. Кіраўнік дзяржавы прыбыў у Кыргызстан напярэдадні. Парадак дня прадстаўнічага форуму вельмі шырокі. Але ключавой тэмай стала рэфармаванне арганізацыі. То што СНД быць - няма сумненняў. З гэтым чарговы раз згадзіліся і ўдзельнікі маштабнага саміту. Вядома, у арганізацыі ёсць нямала праблем. Але Садружнасць застаецца вельмі запатрабаванай пляцоўкай для абмену меркаваннямі, унікальнай па ступені давернасці яе ўдзельнікаў, інструмент палітычнага і эканамічнага ўзаемадзеяння. І разам з тым СНД неабходна адаптаваць да сучасных рэалій. У гэтым выпадку Садружнасць Незалежных Дзяржаў застанецца магутнай сілай на сусветнай арэне. Сёння ў Бішкеку адбыўся і шэраг двухбаковых сустрэч, дамоўленасці набылі форму дакументаў.
Вынікі вялікага перагаворнага дня - у Сяргея Хамянтоўскага. У пачатку 90-х гадоў мінулага стагоддзя ўвесь свет, хто з непрыхаванай трывогай, хто з радасцю, а хто са шкадаваннем сачыў за тым, як на прасторах 1/6 часткі зямлі разбуралася адна з самых вялікіх дзяржаў у сучаснай гісторыі. Гэта Савецкі Саюз стаў пераможцам у Вялікай Айчыннай і спыніў шэсце фашызму па планеце, гэта Савецкі Саюз, страціўшы дзясяткі мільёнаў у 50-60-я, стварыў тысячы прадпрыемстваў, першым запусціў спадарожнік і чалавека ў космас, перамог непісьменнасць, стаў ядзернай дзяржавай, накіраваў атам у мірнае рэчышча, пры гэтым умудраючыся сабраць унутры адных меж дзясяткі нацыянальнасцяў, забяспечваючы іх мірнае суіснаванне, нягледзячы на гістарычныя супярэчнасці паміж шматлікімі народамі, якія жылі ў СССР.
Дзеля палітычных амбіцый некаторых моцных свету, з-за слабасці асобных кіраўнікоў, чаго грэх утойваць, з-за сістэмных памылак таксама ў 1991 годзе Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік не стала. Шматлікім тады здавалася, часта з непрыхаваным задавальненнем, што савецкія рэспублікі разышліся назаўжды, беззваротна, а значыць на тую самую 1|6 часткі сушы зараз можна глядзець пагардліва, бо раздробнены саюз ужо не канкурэнт, не небяспечны, а значыць, нічога не вырашае. Але, як вядома, прырода не церпіць пустаты. Тады ж у 1991 годзе, у тым ліку і пры вялізных намаганнях Беларусі была створана альтэрнатыва - Садружнасць Незалежных Дзяржаў. І вось, дасягаючы неверагодных поспехаў, робячы вялікія памылкі, спатыкаючыся, падаючы, і зноў устаючы, насуперак прагнозам шматлікіх скептыкаў гэтая міжнародная арганізацыя дабралася да свайго 25-годдзя.
Чвэрць стагоддзя - самы час і падвесці вынікі, і задаць сабе пытанне - куды рухацца далей? З аднаго боку маса крытыкі - інтэграцыя магла рухацца больш актыўна, супярэчнасцяў магло быць менш, рашэнні павінны былі знаходзіцца хутчэй. З другога - чым магло ўсё скончыцца, утварыся тая самая пустата, г.з., калі б не было СНД, вучаць першыя постсавецкія гады. Сінхронны развал некалі звязаных у адзін вытворчы ланцужок прадпрыемстваў літаральна ва ўсіх рэспубліках, як вынік рэзкі спад эканомік, страта культурных сувязяў, выкідванне на палітычны алімп у маладых дзяржавах ашалелых нацыяналістаў, а часам і тэрарыстаў, міжрэлігійныя канфлікты, тэрытарыяльныя спрэчкі і нават самыя сапраўдныя войны.
Шматлікія з гэтых праблем пазней удалося вырашыць толькі па адной прычыне - адкінуўшы ўсе амбіцыі, лідары краін СНД сталі ўсё часцей садзіцца за стол перамоў і з бедамі змагацца разам. Чаго грэх утойваць, Беларусь - адзін з флагманаў Садружнасці, з года ў год заклікае да розуму, г. з. інтэграцыі сваіх партнёраў. Магчыма, генетычны код падказвае, што ў адзіночку жыць і будаваць цяжка, а, магчыма, блізкасць да Захаду адыгрывае ролю. Там такія саюзы - устойлівы трэнд.
У сучасным свеце гэта эпоха аб'яднанняў, а не нацыянальных дзяржаў. Мудрая палітыка нацыянальнай дзяржавы - знайсці тое інтэграцыйнае аб'яднанне, якое максімальна адпавядае нацыянальным інтарэсам. Зыходзячы з гэтага, РБ выбрала свае інтарэсы. Яна ўдзельнік СНД, АДКБ, ЕАЭС. Гэтыя аб'яднанні нашым нацыянальным інтарэсам адпавядаюць, мы бачым у іх карысць для сябе. І глядзім на тыя новыя, якія з'яўляюцца. Напрыклад, ШАС. Мы маем там статус назіральніка, і гэта таксама вельмі важна.
Праз чвэрць стагоддзя, нягледзячы на відавочныя дасягненні, у СНД усё яшчэ нямала праблем. Колькасць членаў скарачаецца, у процівагу самой назве абвастраюцца адносіны паміж некаторымі ўдзельнікамі Садружнасці. Відавочна, што арганізацыю неабходна мадэрнізаваць і адаптаваць да сучасных умоў. Такую пазіцыю Беларусі не раз падкрэсліваў Аляксандр Лукашэнка. Пры гэтым важна захаваць СНД як міжнародную арганізацыю. Зрабіць яе моцнай і прывабнай для краін Садружнасці. Пра гэта Прэзідэнт гаварыў у Пасланні беларускаму парламенту ў красавіку.
Праз некалькі месяцаў - ужо летам - на сустрэчы з кіраўнікамі дэлегацый, якія прымалі ўдзел у сесіі савета кіраўнікоў вышэйшых органаў фінансавага кантролю краін Садружнасці, Прэзідэнт зноў адзначае, што патэнцыял СНД далёка не вычарпаны. І галоўная мэта сёння - зрабіць арганізацыю не проста перагаворнай пляцоўкай, а палітычным і эканамічным цэнтрам сілы, прасторай для буйнамаштабных праектаў. Аб тым, што СНД ёсць куды расці, і гэта мякка кажучы, Аляксандр Лукашэнка яшчэ раз нагадаў зусім нядаўна - падчас інтэрв'ю інфармацыйным агенцтву ТАСС, ахарактарызаваўшы гэты 25-гадовы шлях СНД фразай "ад лепшага да горшага".
Першымі сёння ў Бішкеку за рашэнне часткі са шматлікіх праблем СНД узяліся дыпламаты. Вялікі палітычны дзень у сталіцы Кыргызстана пачаўся з сустрэчы міністраў замежных спраў Садружнасці. На стале ў кіраўнікоў знешнепалітычных ведамстваў "клуба адзінаццаці" пакет лёсавызначальных дакументаў па трансфармацыі СНД. Галоўныя акцэнты будучага развіцця арганізацыі ацэняць і, магчыма, зацвердзяць прэзідэнты.
Кіраўнікі знешнепалітычных ведамстваў падпісваюць некалькі дзясяткаў дакументаў. Як мінімум траціна з іх датычыцца развіцця гандлёва-эканамічнага супрацоўніцтва паміж краінамі. Аднак самае галоўнае - удзельнікі сустрэчы падтрымалі ідэю аб рэфарміраванні СНД. Усе сышліся на адным: Садружнасць як асабліва важны рэгіянальны і міждзяржаўны орган трэба захаваць. І як адзначыў Уладзімір Макей, Мінск як сталіца СНД падрыхтавала ўжо некалькі ініцыятыў. Вопыт самай адказнай працы ў міжнародным маштабе ў Беларусі ёсць.
Гэта трэці саміт СНД у Бішкеку. Цяперашні яшчэ і юбілейны! Кыргызстан сур'ёзна рыхтаваўся да форуму Садружнасці. Бо дзень правядзення як нельга дарэчы супаў з 60-годдзем прэзідэнта Алмазбека Атамбаева.
Зрэшты, у Бішкек прыляцелі не ўсе ўдзельнікі "клуба адзінаццаці": лідараў трох краін за сталом перамоў так і не ўбачылі. З аднаго боку, знак не вельмі добры, з іншага - былі часы, калі на такіх самітах адсутнічала больш за палову кіраўнікоў дзяржаў. Дзеля справядлівасці варта сказаць, што такі трохі ўсечаны склад саміта ніяк не адбіўся на якасці працы, бо ў Бішкек прыбылі прэзідэнты краін, якія з'яўляюцца цэнтрамі інтэграцыйнага прыцягнення.
Чвэрць стагоддзя ў Садружнасці вырашылі адзначыць без пампезнасці. Замест юбілею - думы пра будучыню. Галоўнае пытанне сёння - гэта адаптацыя СНД да новых рэалій у эканоміцы, бяспецы і гуманітарнай сферы. Пасля шматгадовага застою Садружнасць як ніколі мае патрэбу ў рэфарміраванні - гэта афіцыйная пазіцыя Беларусі.
Не сакрэт, што асноўныя пытанні прэзідэнты звычайна абмяркоўваць у вузкім складзе. За закрытымі для прэсы дзвярамі кіраўнікі дзяржаў абмеркавалі два дзясяткі пытанняў. Галоўныя тэмы сустрэчы прэзідэнты пазначылі ўжо на пашыраным пасяджэнні.
Лічыць, што саміт СНД - гэта ўсяго толькі гутарка за круглым сталом, хай і на самыя складаныя тэмы, - значыць, недаацэньваць патэнцыял арганізацыі. Вялізная частка працы вядзецца ў кулуарах, а значыць, адзін такі саміт каштуе дзясятка рабочых візітаў. У тым ліку і таму Беларусь не раз настойвала на захаванні СНД хоць бы ў выглядзе дыялогавай пляцоўкі. Да саміта Аляксандр Лукашэнка правёў шэраг двухбаковых сустрэч. Адна з іх з малдаўскім прэм'ер-міністрам Паўлам Філіпам. І тут тэма №1 - эканоміка. Падчас апошняга візіту ў Малдову беларускага лідара прэзідэнты дамовіліся падняць планку тавараабароту да мільярда долараў. Ці гатовыя краіны ўзяць гэтую эканамічную вышыню, абмеркавалі ў Бішкеку.
Аляксандр Лукашэнка і Павел Філіп абмяркоўваюць і палітычныя пытанні. Нядаўна ў Беларусі прайшлі парламенцкія выбары, а ў Малдове неўзабаве будуць вызначацца з прэзідэнтам. На галоўную пасаду ў краіне прэтэндуюць 23 палітыкі. 30 кастрычніка ў рэспубліцы ўпершыню з 2001 года будуць усенародна выбіраць кіраўніка дзяржавы. Да гэтага моманту лідара Малдовы вызначаў парламент галасамі дэпутатаў. Зараз жыхарам рэспублікі, якую час ад часу скалынаюць то палітычныя, то эканамічныя ўзрушэнні, трэба самастойна вызначыцца з тым, каму даручаць сваю будучыню.
Але якім бы яно ні было, Кішынёў для Мінска застанецца надзейным і блізкім партнёрам, гэта падкрэсліў Аляксандр Лукашэнка яшчэ падчас візіту ў Малдову ў 2014 годзе. Гэтую падзею сёння таксама ўспомнілі палітыкі. Тады ж беларускі лідар даў зразумець: які б вектар для сваёй знешняй палітыкі ні выбрала Малдова, Беларусь будзе ставіцца да яго з павагай.
Сёння палітычныя рэаліі такія, што фармат Садружнасці - гэта найвышэйшая інтэграцыйная надбудова на постсавецкай прасторы. Менавіта яна стала асновай для аб'яднанняў больш вузкапрофільных і больш цесных - Саюзнай дзяржавы, АДКБ і Еўразійскага эканамічнага саюза. Тэму сумяшчальнасці апошняга з Садружнасцю таксама абмеркавалі на форуме. Амаль палова ўдзельнікаў СНД зараз актыўна збліжаецца, абапіраючыся на платформу ЕАЭС. З прычыны адсутнасці ў арганізацыі астатніх краін зона свабоднага гандлю сёння выглядае не так эфектна, як хацелася б. Зрэшты, пашырэнне эканамічнай арганізацыі, напэўна, пытанне часу, бо перавагі і поспехі відавочныя, у тым ліку дзякуючы шэрагу пэўных інавацыйных праектаў, прапанаваных Мінскам. Беларускі бок настойвае на ўвядзенні поўнамаштабнага рэжыму свабоднага гандлю паміж двума інтэграцыйнымі аб'яднаннямі. Гэта будзе спрыяць умацаванню канкурэнтаздольнасці дзяржаў СНД і ЕАЭС у глабальным маштабе і іх устойліваму эканамічнаму росту.
Вышэйшы орган СНД - Савет кіраўнікоў дзяржаў, але ўсё ж у Беларусі ў Садружнасці асаблівы статус. Стала дзеючы орган СНД - Выканаўчы камітэт - знаходзіцца ў Мінску. У Маскве ёсць толькі яго аддзяленне. Старшынствуюць дзяржавы Садружнасці па чарзе. На юбілейным саміце ў Бішкеку вырашылі: у наступным годзе чарга Масквы.
Нягледзячы на тое што пытанне эфектыўнасці працы Садружнасці ставіцца рэгулярна і на самым высокім узроўні, сёння цяжка ўявіць сучасныя рэаліі без гэтай арганізацыі. Эканоміка і ваеннае супрацоўніцтва - гэта, вядома, важна, але няма сумнення, што постсавецкая прастора павінна захаваць такі ўнікальны палітычны фармат. Фармат, у рамках якога лідары самых розных краін, забываючы на час усе крыўды і праблемы, садзяцца за агульны стол перамоў.
Так што СНД быць: калі арганізацыя змагла захаваць сябе ў цяжкія 90-я і няпростыя 2000-я, то сёння разыходзіцца было б як мінімум недальнабачна.
Вельмі многія дакументы, якія распрацоўваюцца, абмяркоўваюцца і пралічваюцца зараз у Садружнасці, разлічаныя на перыяд да 2020 года. Эксперты ўпэўненыя: выкарыстоўваючы СНД як зручную пляцоўку для зносін, краіны будуць шукаць перспектывы развіцця арганізацыі. У Бішкеку прэзідэнты зацвердзілі праграму культурных сталіц СНД і аб’явілі 2017 на прасторы СНД Годам сям'і. Таксама Беларусь будзе каардынаваць маштабную праграму падрыхтоўкі да 2018 Года культуры, што таксама сімвалічна, бо наша краіна першай і адзінай у свеце прыняла Кодэкс аб культуры.
