Сербія: 20 гадоў без вайны

16 июня 2019
Словы нашага Прэзідэнта на саміце ШАС аб крызісе глабальнай бяспекі былі слушныя. Бо дэфіцыт даверу ў нашы дні - вялізная праблема. Адгэтуль і ідэя беларускага лідара аб новай архітэктуры стабільнасці ў свеце - "Хельсінкі 2".

Першы дакумент, падпісаны пасля Другой сусветнай вайны, трашчыць па швах і губляецца ў полымі шматлікіх канфліктаў. Пажар агрэсіі і знішчэння лёгка разгараецца, а яго наступствы цьмеюць гадамі. І гэты трэск чутны яшчэ з 1999 года разам з гукамі сірэн паветранай трывогі падчас бамбардзіровак НАТА Саюзнай Рэспублікі Югаславія. 

У тыя гады пастараліся закласці падмурак мінскай мірнай пляцоўкі. Маладая Беларусь выступіла донарам стабільнасці ў рэгіёне. А Прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка - адзіны кіраўнік дзяржавы, які прыляцеў у той неспакойны час у Бялград "пад бомбамі НАТА" (так напісалі тады журналісты), каб гаварыць аб міры.

Той учынак у Сербіі памятаюць і шануюць і праз 20 гадоў. Завуць Аляксандра Лукашэнку лідарам братэрскага народа. Наша калега Вікторыя Сянкевіч прайшла па месцах, значных для абодвух народаў, і разам з сербамі адлічыла 20 мірных гадоў.

Мы маглі б абысціся ў гэтым матэрыяле без слоў. Мы маглі б проста паказаць гэтыя твары. Твары людзей, якія перажылі шмат болю. Якія страцілі дом. Якія баранілі родную зямлю. Так, разарваную, разадраную. Твары якія жывуць сёння, якім ніхто не верне іх вялікую радзіму. Мы ў Сербіі. Гэта Бялград. Зямля, якую ў 1999-м аглушылі гукам сірэн і раздрабнілі бомбавымі ўдарамі. За 78 дзён Саюзная Рэспубліка Югаславія перастала існаваць. Вось што здараецца, калі дазволіць чужым людзям наводзіць парадак у сваім доме. 

24 сакавіка 1999 года. НАТА пачынае ваенную аперацыю "Саюзная сіла". Прычына - абарона албанскага насельніцтва Косава ад этнічных чыстак. Зверху, з неба, на гэтую зямлю абвальваецца смяротны дождж. І гэтая рана дагэтуль шчыміць.

Тысячы загінуўшых, сярод іх - сотні дзяцей. 10 тысяч параненых. Мільён чалавек засталіся без вады, 500 тысяч - без працы, тысячы - без даху над галавой. Без вестак, паводле даных ААН, прапаў 821 чалавек, большасць з якіх - сербы. Аперацыя "Саюзная сіла" забрала жыцці людзей і пасля свайго заканчэння. НАТА выкарыстала ў боепрыпасах радыяактыўны збеднены ўран. І разадраная краіна…  Бо снарады ляцелі па фабрыках, заводах, нафтасховішчах, аэрадромах, бальніцах, дарогах і мастах. 

Ці здольныя мы сёння ўявіць, як гэта праводзіць гадзіны ў склепе па сігнале трывогі. Або, ганарліва падняўшы галаву, выходзіць пад гэты сігнал.

Ноч за ноччу людзі Бялграда прыходзілі на гэты мост у цэнтры горада. Яны прыціскалі да грудзей таблічкі з надпісам "цэль". Яны жадалі, каб свет убачыў сапраўдныя мэты бамбардзіровак. Цёплыя, жывыя... Гараджане абаранялі сваю зямлю ад смерці, якая апанавала неба. І яны выдужалі. 35 219 баявых вылетаў. 78 начэй. 

Тут будынкі зеўраюць праваламі вокнаў. Нібы запалыя вочы з вечна застылым пытаннем: "За што?". Тут памятаюць урокі гісторыі. Каб зламаць народ, трэба пазбавіць яго слова і інфармацыі. Радыё і тэлебачанне Сербіі разбамбавалі ўначы. 

Беларусь пачула сігнал паветранай трывогі за тысячу кіламетраў. Бо беларусы  памятаюць. Памятаюць такое выццё яшчэ з 40-х. Гэта ў нашай ДНК наш генетычны код. Мы падчас Вялікай Айчыннай страцілі кожнага трэцяга. І наш лідар не мог не адгукнуцца.

Гэта быў пералёт па закрытым небе пад "добрыя" парады і перасцярогі НАТА - гарантый бяспекі няма. Гэта значыць, не абсалютна. Ад слова "зусім". І тады, 20 гадоў таму, усе мы - 10 мільёнаў беларускіх людзей - верылі ў гэты пералёт і ў гэтыя сустрэчы, і ў гэтых людзей. Верылі свайму Прэзідэнту, які прыляцеў у Бялград, каб хоць "на некалькі міліметраў наблізіцца да міру".

Праз пару хвілін пасля прызямлення Борта нумар адзін загучала паветраная трывога. Пад яе і на фоне бомбавых удараў авіяцыі прайшлі дзве з паловай гадзіны перамоў. Журналісты назавуць гэта "візіт пад бомбамі НАТА". 

Нікола Шаінавіч, прэм'ер-міністр Сербіі (1993-1994 гг.): "Я сустрэў яго ў аэрапорце і праехаў з ім па Бялградзе, паказаў яму будынкі, дзе былі забітыя людзі. Ён вельмі дэталёва быў зацікаўлены ў гэтым, ён не баяўся і не прасіў, каб яго схавалі, насупраць, ён жадаў убачыць усё падрабязна. А потым мы сустрэліся з прэзідэнтам Мілошавічам. Яны ўдвух падрабязна абмеркавалі сітуацыю. І з самага пачатку яны пагадзіліся, што гэтыя бамбёжкі былі вялікай несправядлівасцю, грубіянскім парушэннем міжнародных норм".

Аляксандр Лукашэнка гаварыў і з простымі сербамі, наведваў параненых у шпіталі, меў зносіны з жыхарамі Бялграда проста на вуліцах, якія па начах падвяргаліся налётам авіяцыі альянсу. Наш Прэзідэнт прыляцеў сюды 14 красавіка 1999-га. А 28 у 6 раніцы з Мінска ў Бялград выйшла 31 машына з гуманітарнай дапамогай - 500 тон грузу. 

Учынак палітыка і чалавека. Пазіцыя асобы. Асобы ў гісторыі. І асобы, якая піша гісторыю. Таго, хто гатовы зрабіць усё магчымае, пераадолець акалічнасці, каб быў мір. 

Памяць аб гэтым мужным учынку жыве ў Сербіі. Нашага Прэзідэнта тут завуць лідарам братэрскага народа. Добра ведаюць цану міру. І падтрымліваюць беларускую ініцыятыву "Хельсінкі 2".

Сёння мы разам будуем мірнае жыццё. Лятаем па справах і ў госці (прамы рэйс Мінск - Бялград тройчы на тыдзень), бялградцы ездзяць на беларускіх тралейбусах, разам вырабляем аўтобусы МАЗ і трактары МТЗ. Ганаровы консул і дырэктар кампаніі Драгалюб Швоня з гонарам вядзе нас па цэху, дзе збіраюць "Беларусаў". Вытворчасць у Нові-Сад забяспечвае трактарамі ўсю Сербію. 

Жыць. Найвялікшая каштоўнасць. І прывілей, за які часам прыходзіцца змагацца. Жыць і будаваць жыццё праз 20 гадоў навучыліся тут, у Бялградзе. У нашых двух народаў ёсць агульная рыса. Веданне: мір - самае дарагое. А яшчэ - дом, у якім - ты гаспадар. І толькі ты сам вырашаеш, якім будзе заўтра.