Беларусь успамінае страшную трагедыю часоў Вялікай Айчыннай вайны

22 марта 2018

22 сакавіка 1943 года нацысты спалілі Хатынь. У агні згарэлі 149 чалавек, 75 з якіх дзеці. Беларуская вёска стала хадзячай назвай для ўсіх спаленых вёсак Савецкага Саюза. Алена Борматава пра тое, што здарылася 75 гадоў таму.

Карта Беларусі, якая выйшла напярэдадні Вялікай Айчыннай. Адзіны экзэмпляр у фондах Нацыянальнага архіва. Вёска Хатынь яшчэ значыцца на тэрыторыі Лагойскага раёна. А гэта загад аб яе знішчэнні. На нямецкай мове, але дата і назва населенага пункта зразумелыя без перакладу. Так званая справа Кернера - самая рэзанансная пад нумарам 67. А гэта ўжо дакументы штаба беларускага партызанскага руху. І тут - адна з прычын той страшнай трагедыі.

Маргарыта Старасценка, загаддзела Нацыянальнага архіва Беларусі: "Данясенне датуецца 22 сакавіка 1943 года. Тут напісана выразна, што ў 12:00 абстралялі тры машыны праціўніка. Адна з іх знішчаная, дзве выведзеныя са строю. Было забіта фрыцаў столькі і паліцэйскіх. Сваіх страт не было".

Адзін з забітых - Ганс Вёльке. Алімпійскі чэмпіён. Пасля гібелі яго нават павысілі ў званні - зрабілі маёрам. Копію асабістай справы ў архіў даслалі з Германіі. Смерць Вёльке нібы паслужыла падставай для знішчэння Хатыні. Але ў момант аперацыі ніхто не ведаў пра тое, што шэф-камандзір роты 118 паліцэйскага ахоўнага батальёна - алімпійскі чэмпіён і ўлюбёнец фюрэра.

Артур Зельскі, дырэктар Дзяржаўнага мемарыяльнага комплексу "Хатынь": "Існавала палітыка, нямецкая палітыка. І вёскі гарэлі не толькі ў 1943 годзе. Яны іх спальвалі і ў 42-м, і ў 41-м годзе, калі яшчэ і размовы не ішло пра нейкі масавы партызанскі рух або забойства, гібель нямецкіх афіцэраў і гэтак далей".

Сёння даследчыкам вядома амаль уся трагедыя Хатыні. Дзякуючы архіўным дакументам, а яны для навукоўцаў сталі даступныя не так даўно, атрымалася аднавіць храналогію 22 сакавіка 1943 года.

Карнікі ўвайшлі ў Хатынь у другой палове дня. Партызаны, якія разышліся па хатах, з невядомых сёння прычын не выставілі пасты. Завязаўся бой, партызаны адступілі, страціўшы некалькі чалавек забітымі і параненымі. Паліцэйскі батальён і батальён СС не пачалі праследаванне партызан, а заняліся расправай над мірнымі жыхарамі.

Людзей зганялі ў адрыну, якая належыла вясковаму кавалю Іосіфу Камінскаму - адзінаму даросламу, які выратаваўся ў трагедыі. Жыўцом згарэлі 149 чалавек, 75 з якіх дзеці. Сёння пад гэтым чорным гранітам - попел людзей. Ён захаваўся. А Камінскі назваў імя кожнага загінуўшага. Яны - на мемарыяльных дошках, усталяваных на месцы згарэлых хат.

Святлана Каспяровіч, намдырэктара Дзяржаўнага мемарыяльнага комплексу "Хатынь": "Самаму маленькаму жыхару гэтай вёскі было ўсяго толькі 7 тыдняў. Нават яго маму Веру Яскевіч, якая яшчэ ляжала ў пасцелі, не акрыяўшы ад родаў, карнікі не пашкадавалі. Разам з нованароджаным, сямітыднёвым Толікам, сагналі ў гэтую адрыну".

Хатынь стала мемарыялам для ўсіх знішчаных вёсак. І адзінымі ў свеце могілкамі - спаленым населеным пунктам. Тут захоўваецца зямля 185 неадноўленых беларускіх сёл, 186-я - сама Хатынь.