Рубрыка "Усім навука". Разумны лес

29 ноября 2017

Як прыродныя запасы выкарыстаць на карысць не толькі сабе, але і будучым пакаленням? Як захаваць біялагічную разнастайнасць і прымножыць існуючыя рэсурсы. Аб гэтым рубрыка Агенцтва тэленавін "Усім навука". Разумны лес: беларускія навукоўцы вырошчваюць у прабірках дрэвы, здольныя супрацьстаяць змяненням клімату і нашэсцям шкодніка. А яшчэ расшыфравалі ягадны ген, і зараз ураджай дзікарослых - журавіны і дурніцы - цалкам сабе па сілах сабраць на агародных шасці сотках. Акрамя таго, тут знаходзіцца ўнікальная калекцыя штамаў - нацыянальны набытак Беларусі. Усё гэта толькі малая частка дасягненняў спецыялістаў беларускага Інстытута лесу.

Тэмпература плюс 30, вільготнасць 90 працэнтаў, спецыяльныя лямпы з халодным або цёплым святлом. У такіх умовах вырошчваюць будучы лес. У гэтых прабірках - практычна 10 тысяч дрэў. Дуб, вольха, елка, хвоя, хмызнякі - задача навукоўцаў стварыць лясны масіў, якому не страшныя ні змены клімату, ні шкоднікі.

Геном - сукупнасць спадчыннага матэрыялу, заключанага ў клетцы арганізма. Утрымлівае біялагічную інфармацыю, неабходную для захавання генетычнай разнастайнасці.

Каб кланіраваць найлепшых, навукоўцы расшыфроўваюць геном расліны. Гэта - уся біялагічная інфармацыя клеткі. Дзякуючы такой расшыфроўцы можна не толькі ацаніць лепшыя гены дрэў, але і іх узаемадзеянне. У выніку застаюцца толькі неабходныя ўласцівасці. Таксама генетыкі могуць вызначыць прычыну хваробы дрэў.

Перамены клімату праз змену ўзроўню грунтавых вод, лясныя пажары, ветравалы і ветраломы, размнажэнне насякомых-шкоднікаў змяняе і структуру лесу. Напрыклад, сёлета пад пагрозай апынулася хвоя. З-за нашэсця жука-караеда тысячы гектараў лесу прыйшлося знішчыць.

Ад прабіркі да адкрытага грунту праходзяць некалькі месяцаў. Нават пасля адаптацыі ў лабараторыі маладыя расліны не высаджваюць у лес, іх дарошчваюць у цяпліцах.

Гэтыя хвоі высадзілі год таму. За гэты час яны адужэлі і гатовыя стаць будучым хваёвым борам. Тут прыкладна 250 тысяч дрэў, гэта 50 гектараў лесу.

Сёння ў Інстытута лесу - тры эксперыментальныя лясныя базы. На якіх больш як тысяча трыста так званых плюсавых дрэў, якія значна пераўзыходзяць астатнія па розных параметрах. А ў самім інстытуце створаны банк ДНК лепшых дрэўных відаў.

У натуральным асяроддзі пасялення такія малыя апынуцца ўжо наступнай вясной. Дурніцу, брусніцу і журавіны на зімоўку пакінуць у цяпліцах. Даследаванні паказалі: за гэтымі ягадамі неабавязкова ісці ў лес. Сучасныя тэхналогіі дазваляюць атрымліваць выдатны ўраджай на ўласным гародзе. А выдаткі на стварэнне ягадных плантацый цалкам акупляюцца праз 5-6 гадоў.

Тут 8 або 9 гатункаў, гэтыя журавіны буйнаплодныя, амерыканская, закрытай каранёвай сістэмы, высаджваюць у прыроду.

Калекцыя штамаў утрымлівае 75 відаў грыбоў. Прызнаная нацыянальным набыткам краіны. Яе нельга ўбачыць без стэрыльнай вопраткі і пасведчання супрацоўніка Інстытута лесу. Калекцыю штамаў грыбоў збіралі амаль 45 гадоў. Сёння гэта нацыянальны набытак краіны. Шампіньёны, апенькі, вешанкі, шыітаке, трутовік лакіраваны, вясёлка і іншыя. Штамы калекцыі дазваляюць атрымліваць маткавую культуру і пасяўны міцэлій для вырошчвання грыбоў у вытворчых маштабах.

Кожны год у лясной гаспадарцы краіны і іншых галінах укараняюць у сярэднім каля 50 навуковых распрацовак інстытута. Адзін з самых перспектыўных кірункаў сёння - гэта мікракланіраванне. Сярод доследных узораў, напрыклад, нашчадкі самых старых дубоў краіны: цар-дуба і дуба-патрыярха.

Сёння лес займае 40% тэрыторыі Беларусі. Штогод у нашай краіне высаджваюць яшчэ 30 тысяч гектараў. Спецыялісты падлічылі: на кожнага беларуса прыпадае прыкладна адзін гектар лесу. Па гэтым паказчыку Беларусь у ліку краін - лідараў Еўропы.