Атрад братоў Бельскіх. Гісторыя выратаваных і ўцалелых

Дзяцінства ў агні. Калі з першых успамінаў - канцлагер і смерць тысяч людзей. Калі замест гульні ў лялькі і салдацікі - жаданне сагрэцца і паесці. Калі перад вачамі не краявід роднай зямлі, а салдат з аўтаматам. Выратаваныя ад смерці, страх на ўсё  жыццё. 

Вайна ў Беларусі, як ні ў адной іншай краіне, пакінула чорны след - забрала жыццё кожнага трэцяга. Кагосьці жывым спалілі, хтосьці загінуў у канцлагерах і гета. Але ў мільённай статыстыцы ахвяр ёсць і іншая гісторыя. Гісторыя выратаваных і ўцалелых. Іх у прамым сэнсе слова вырывалі ў смерці. 

Адзіны ў сваім родзе партызанскі атрад братоў Бельскіх налічваў больш за тысячу чалавек, выключна яўрэяў. Амаль усе ўцяклі або іх выводзілі з гета. У атрадзе былі і дзеці, і старыя. Ратавалі ўсіх. І з невялікімі па ваенных мерках стратамі атрад дажыў да вызвалення Беларусі. Аб лясным Іерусаліме - Алена Борматава.

Лясное вяселле. Жэніцца адзін з братоў Бельскіх - Асаэль. Рэальная гісторыя, якую не прапусціў і Галівуд. Асаэль - адзіны з 4 братоў, хто не дажыў да Перамогі. Ён загінуў, вызваляючы Еўропу. Пахаваны ў польскім Мальбарку. Жонка Хая на той момант чакала дзіця. Дачка нарадзілася пасля гібелі бацькі.

У гонар мужа Хая назаве дачку Асаэлай. Сёння яна жыве ў Ізраілі. У ліпені плануе прыехаць у Беларусь і прыйсці туды, дзе пазнаёміліся яе бацькі - Налібоцкую пушчу. Самы вялікі лясны масіў краіны. Тут дыслацыраваўся атрад братоў Бельскіх. План лагера, які сёння на інфармацыйным шчыце, па памяці малявалі Хая Бельская. 

Яшчэ падчас вайны мясцовыя жыхары лагер Бельскіх называлі лясным Іерусалімам. Зараз гэтую частку Налібоцкай пушчы называюць проста Бельскія. Тэрыторыя лагера ў даўжыню складала прыкладна кіламетр. Гэта была цэнтральная вуліца, уздоўж яе будаваліся зямлянкі ў два рады. Спачатку іх узводзілі прыкладна на чалавек 40, а затым, калі ўжо ў кожнага ўдзельніка атрада быў дах над галавой, сталі аддзяляцца і  будаваць так званыя сямейныя зямлянкі.

Сёння ў Беларусі жыве толькі адзін удзельнік атрада. Яму за 80. Шасцігадовым хлопчыкам Яўген Андрэйчык трапіў да Бельскіх разам з мамай і старэйшай сястрой. Да гэтага быў уцёкі з Мінскага гета.  І з гета ў свеце. Освальд Руфайзен - 20-гадовы яўрэйскі юнак, які выдатна валодаў нямецкай мовай. Ён выдаваў сябе за выхадца з польска-нямецкай сям'і. Уладкаваўся ў паліцыю перакладчыкам, таму добра ведаў пра ўсе карныя акцыі,  якія рыхтуюцца. Спас некалькі сотняў чалавек. Пасля вайны быў святаром. Стаў прататыпам галоўнага героя рамана-бестселера Людмілы Уліцкай "Даніэль Штайн, перакладчык". Менавіта ён і выратаваў сям'ю  Яўгена Андрэйчыка з гета ў Міры і прывёз на хутар да сваякоў. Затым усе трое трапілі ў атрад Зорына, а праз тыдзень іх прывялі ў лес запаветны - да Бельскіх. 

Атрад Бельскіх адзіны ў сваім родзе для ўсёй акупіраванай Еўропы. Па колькасці асабовага складу, дзе ўсе без выключэння (ад камандзіраў да рабочых)  яўрэі, не было ні ў адной краіне. Тут было дзве групы - баявая і сямейная. Прычым другая па колькасці ў некалькі разоў перавышала першую.

Свае майстэрні, школа, дзіцячы сад, два шпіталі. Удзельнікі атрымлівалі зарплату. Таксама ўнікальны выпадак. Спісы асабовага складу  сёння ў фондах Нацыянальнага архіва. Насупраць кожнага прозвішча - лічбы. Гэта і ёсць аклад. Адзін з самых высокіх  у бухгалтара - 750 рублёў. Прычым камандзіры іншых атрадаў звярталіся да Бельскіх, каб тыя накіравалі да іх спецыяліста - ці то збройнік, стаматолаг або шавец. 

Атрад разрастаўся за кошт яўрэяў, якіх удалося вывезці з гета, або тых, хто ўцёк самастойна. Гэта Ліда, Мір, Навагрудак, Баранавічы, прыходзілі нават польскія яўрэі. У шматлікіх вёсках былі сувязныя. Яны дапамагалі людзям трапіць у атрад. 

Свой атрад Бельскія ствараюць у канцы мая - пачатку чэрвеня 1942 года. Па сутнасці, гэтая была сямейная група людзей, каля 20 чалавек. Але ўсяго праз пару месяцаў колькасць дасягае 80 байцоў. У верасні 1942 года яны праводзяць сваю першую баявую аперацыю. У Бельскіх з'яўляецца 2 ручныя аўтаматы, 3 вінтоўкі і некалькі тон патронаў.

Значна павялічыўся асабовы склад пасля ўцёкаў з Навагрудскага гета. Калі вязні па начах на працягу чатырох месяцаў рылі тунэль чым маглі. Зямлю хавалі на гарышчы і за драўлянай абшыўкай сцен. На момант уцёкаў тут заставалася каля 250 чалавек. Сярод іх  сям'я Кушнер. Зейдэль і трое яго дзяцей. Сын Хоня і дзве дачкі - Лея і Рая - бабуля Джарэда Кушнера, зяця прэзідэнта Амерыкі. Вядома, што выбраліся не ўсе. Загінулі 68 чалавек, у тым ліку і сын Кушнера. Лёсы 30 невядомыя. Практычна ўсе, каму ўдалося ўцячы, былі ў атрадзе ў Бельскіх. 

З дакументаў, якія сёння захоўваюцца ў архіве, можна ўбачыць, што Бельскія змянялі імёны. Туўя сам складаў спісы. І сябе ён называе Анатолем, брата Зуся - Аляксандрам. Тут жа справаздачы аб баявых аперацыях - пушчаныя пад адхон цягнікі, напады на аўтамашыны, акты дыверсійнай дзейнасці. Цікавы факт: за галаву Туўі немцы абяцалі значную ўзнагароду. 

Каб атрымаць звесткі аб атрадзе Бельскіх, нацысты падрыхтавалі групу дыверсантаў з яўрэяў, каб укараніць іх у лагер і ўчыніць тэракт у дачыненні да  каманднага складу, але аперацыя правалілася. Немцы ўсё ж прарваліся ў атрад, калі адступалі. Ужо пасля вызвалення Навагрудка. Ад бязладнай страляніны загінулі 7 чалавек. Іх пахавалі ў той жа дзень. 

Таму і сёння ў лесе можна лёгка знайсці нейкія прадметы з лагера Бельскіх. Усе яны перададзеныя ў музей. А ў ліпені на месцы лагера збяруцца нашчадкі тых, хто жыў у пушчы 75 гадоў таму. Яны прыедуць з розных краін. Сёння ў свеце жывуць тысячы дзяцей і ўнукаў яўрэяў, выратаваных Бельскімі.