Расказвае Андрэй Крывашэеў.
Да рэформы пенсійнай сістэмы Беларусь далікатна падступае ўжо пяць гадоў і апошняй у Еўропе. Нават Расія ўжо ўводзіла назапашвальную частку, хоць не зусім удала. Не ўлічылі, што цэны на нафту могуць упасці ў 3 разы, а з імі і даходы бюджэту.
Міхаіл Дзялягін, эканаміст, акадэмік РАПН, галоўны рэдактар часопіса "Свободная мысль": "Нам лічаць будучую пенсію ў балах. Па формулах, якія спецыяльна складзеныя так, каб у іх нельга было разабрацца, каб іх нельга было спрагназаваць. А самае галоўнае - рублёвае напаўненне балаў, гэта значыць я буду ведаць, колькі ў мяне пенсія ў балах, але ведаць, колькі яна будзе ў рублях, я не буду да канца, гэта будзе змяняцца пастаянна, таму што рублёвае напаўненне балаў будзе залежаць ад стану федэральнага бюджэту. Калі нафта будзе каштаваць хоць бы і не 27, а 40 або 60, зразумела, што ў нас будзе з федэральным бюджэтам… Гэта значыць, што я не плачу пенсійны ўзнос, я сыходжу ў цень".
У выніку адзіным выратавальным рэцэптам прызнана павышэнне пенсійнага ўзросту, як у Еўропе і свеце ў цэлым. Планку 55-60 у Саюзе ўстанавілі амаль 90 гадоў таму, у далёкім 1928-м. З тых часоў прыкметна "пастарэла" Еўропа, умовы працы не супастаўныя з 30-ымі, жыць сталі даўжэй і працаваць больш прадукцыйна. Але пенсійны ўзрост Расія і Беларусь трымалі да апошняга. Сёння лідары Еўразійскага саюза адкрыта прызнаюцца: надышоў момант ісціны - больш цягнуць нельга. Не вытрымае эканоміка.
Пазбегнуць павышэння пенсійнага ўзросту не могуць нават найбагацейшыя краіны планеты. Першая сусветная хваля павышэнняў прайшла пад эгідай роўнасці палоў. Сёння большасць краін не ўлічваюць гендарнае пытанне. Рэкардсмены тут Японія і Данія. У Германіі да 2030-га пенсійны ўзрост зраўняецца са шведскім - 67 гадоў. У суседзяў на захадзе - у Латвіі - для мужчын і жанчын 65, на поўдні ва Украіне - 60. У такога раўнапраўя ёсць як мінусы, так і плюсы. Яно не стымулюе жанчын нараджаць і выхоўваць дзяцей, але дае штуршок для кар'ерных амбіцый. У выніку ў топ-менеджменту і палітыкі ў Еўропе ўсё часцей жаночы твар, але карэнны Стары Свет, паводле агульнага прызнання, усё хутчэй старэе і вымірае.
Гендарныя традыцыі ў Еўрасаюзе захоўваюць каталіцкія Італія і Польшча. Але тут і з нараджальнасцю нашмат лепш, чым у сярэднім па ЕС. Хоць пенсійны ўзрост высокі - 63,5 і 60 гадоў для жанчын. Дзяленне, перанятае яшчэ з 19 стагоддзя, захоўваюць таксама Эстонія, Казахстан, Расія і Беларусь. Але толькі ў Саюзнай дзяржаве мінімум - 55 гадоў. У сярэднім жа па Еўропе на заслужаны адпачынак выходзяць у 65 з невялікім. Пры гэтым 2/3 развітых краін планеты альбо ўжо павышаюць планку, альбо маюць намер зрабіць гэта ў найбліжэйшыя гады.
Вось ён - маральны аргумент пенсійнай рэформы: запісваць у старыя энергічнага пенсіянера ўсё роўна, што пахаваць вопыт жывым. На рынку працы "перадпенсійны ўзрост" часта гучыць як прысуд. Не жадаюць браць на працу, эканомяць на зарплатах, ды і сам чалавек адчувае стрэс, калі страчвае звыклае асяроддзе і рытм жыцця.
Але ёсць і тыя, хто на пенсіі падзарабляе вымушана, дапамагаючы дзецям і ўнукам або дапаўняючы невысокую пенсію, пакуль дазваляе здароўе.
Аб гэтым гаворыць і Прэзідэнт, спасылаючыся на сацдаследаванні: грамадства не ўпэўнілі, які варыянт рэформы неабходны, і што стаіць на коне.
У Беларусі, па сутнасці, ужо дзейнічаюць тры пенсійныя рэжымы. Датэрміновы льготны, салідарны класічны і назапашвальны. Першыя два беларусы рэфармуюць самі, працягваючы працаваць на пенсіі. Практыка масавая. Выключэнне - прафесіі, якія падрываюць здароўе. У сілавікоў гэта спецпадраздзяленні і, напрыклад, ратавальнікі, у цывільных - праца ў шахце, у гарачых цэхах плюс унікальныя кар'еры - пілота або артыста балета.
Ганна Закрэўская, начальнік аддзела даследаванняў рынку працы, занятасці і сацыяльнай абароны насельніцтва, НДІ працы Мінпрацы і сацабароны: "Сёння практычна кожны 4-ы пенсіянер працуе. У асноўным, пенсіянеры занятыя ў такіх відах эканамічнай дзейнасці, як навука, адукацыя, ахова здароўя і прамысловасць. Безумоўна, больш за ўсё пенсіянераў занята ў навуцы - гэта больш як трэць. У сярэднім пенсіянер пасля дасягнення пенсійнага ўзросту працуе яшчэ каля пяці гадоў. Гэта стабільны перыяд занятасці".
Назапашвальныя або другія пенсіі пакуль для Беларусі рэдкасць. І хоць абавязковую страхавую пенсію выносілі нават на ўзровень Прэзідэнта, сур'ёзна яе разглядаць рана. Спачатку трэба стварыць надзейныя пенсійныя фонды, навучыць людзей распараджацца назапашаннямі, ды і сусветная практыка адгаворвае.
Свежы прыклад згарэлых назапашанняў - у паспяховых Злучаных Штатах. Гэта Канзас. Цэнтральны пенсійны фонд скарачае выплаты ад 40 да 61 працэнта. Інакш - банкруцтва. Драконаўскія меры закрануць 400 тысяч чалавек. І не факт, што фонд выдужае. Пенсіянеры адказваюць пратэстамі.
Менавіта таму назапашвальныя пенсіі ў Беларусі былі і будуць добраахвотнымі пад жорсткім кантролем дзяржавы. Прапаноўваюць нашай краіне і больш сучасныя падыходы. Напрыклад, самім выбіраць пенсійны ўзрост. Ідэя прыгожая, але ў нашых умовах не пралічаная і рызыкоўная.
Эксперты раяць не спяшацца з навінкамі. Занадта важнае пытанне на коне. Тут - як з гайдараўскімі рэформамі 90-ых, прапаноўвалі сусветныя свяцілы эканомікі, а расхлёбвалі дзесяцігоддзе былыя савецкія грамадзяне. І пенсіянеры ў першую чаргу.
Аляксей Бінецкі, доктар паліталогіі, юрыст, саўладальнік міжнароднага адвакацкага бюро "Бінецкі і партнёры": "Беларусь суверэнная, самастойная дзяржава, якая даказала сваю жыццяздольнасць у найцяжэйшых умовах, з выдатным народам. І цалкам адэкватным кіраўніцтвам краіны, якое разумее рэаліі сучаснага свету. Таму вырашаць, як цалкам справядліва сказаў на гэтай нарадзе Прэзідэнт Лукашэнка, трэба ў залежнасці ад эканамічных паказчыкаў і адштурхваючыся ад меркавання народа".
Усяго на суд грамадства і Прэзідэнта ўрад вынес тры сцэнарыі. Пралічаныя і эканамічна вывераныя. Галоўнае адрозненне - у хуткасці рэформы, гендарнай роўнасці і выніку для эканомікі.
Першы - хуткі і эканамічна самы эфектыўны. Пенсійны ўзрост павышаецца на пяць гадоў. Ён дазваляе хутчэй зняць нагрузку з занятых, а значыць, хутчэй даць магчымасць зарабіць эканоміцы і павысіць пенсіі.
Другі варыянт нацэлены на гендарнае выраўноўванне. Мужчынам плюс тры, жанчынам плюс пяць. Улічаныя здароўе моцнай паловы, працягласць жыцця мужчын і працоўная нагрузка.
Трэці варыянт - умераны і пол пенсіянера не ўлічвае. 58 для жанчын, 63 - для мужчын. Сіметрычнае павелічэнне на 3 гады.
Пры гэтым рэформа плануецца не разавай, а плыўнай. І калі пачнецца з 1 студзеня 2017-га, то з аптымальным крокам у паўгода расцягнецца на тэрмін да 10 гадоў.
Георгій Грыц, намеснік дырэктара ДНУ "Цэнтр сістэмнага аналізу і стратэгічных даследаванняў НАН Беларусі": "Сусветны вопыт гаворыць аб тым, што пенсійная рэформа была тады паспяховая, калі яна праходзіла паступова. І сярэдні перыяд трансфармавання пенсійнай сістэмы складаў дзесьці парадку ад 7 да 15 гадоў. Таму страшылкі, што заўтра вось нешта зменіцца, заўтра не выйдзеш на пенсію або заўтра пенсіянер вымушаны будзе вярнуцца на ранейшае месца - я мяркую, не больш чым здагадкі".
На ўзросце рэформа не заканчваецца, а толькі пачынаецца. Паралельна атрымаюць развіццё інструменты для добраахвотных назапашвальных пенсій. Плюс стымулы не пакідаць кар'еру і новыя працоўныя месцы, каб і моладзі, і дасведчаным кадрам хапала вакансій. 50 тысяч да канца года - па ўказе Прэзідэнта. Дадаткова даручэнне Міністэрству адукацыі - цвёрдыя гарантыі першага працоўнага месца. Без дыскрымінацыі бюджэтнік ты або платнік, дзяржаўны працадаўца або прыватны. Сектару малога і сярэдняга бізнесу - стымулы для пашырэння.
Пакуль канчатковага рашэння - які з варыянтаў лепшы для грамадства - у Прэзідэнта няма. Ён разлічвае на публічную і шырокую экспертызу праектаў урада. Але і зацягваць з прыняццем рашэння Кіраўнік дзяржавы не мае намер. Чакаецца, што ўзгоднены, абсалютна празрысты і зразумелы для грамадства план дзеянняў будзе выпрацаваны на працягу некалькіх тыдняў.
