Беларусь і Кітай як саюзнікі ў адстойванні незалежнасці сваіх краін і міру для сваіх народаў. Гісторыя беражліва захоўвае факты і сведчанні ўзаемадапамогі беларусаў і кітайцаў у трагічныя гады войнаў дваццатага стагоддзя. Так склалася, што геаграфічна не блізкія паміж сабой краіны былі салідарныя адна з адной, выступаючы супраць захопніцкай агрэсіі і ворагаў лічылі сваімі.
Рэпартаж Наталлі Бардзілоўскай.
Беларусы і кітайцы былі саюзнікамі яшчэ ў 1937 годзе. Кітаю, які ў тыя гады вёў антыяпонскую вайну, Савецкі Саюз дапамагаў пастаўкамі зброі і ваеннымі кадрамі. Так, з 14 лётчыкаў - герояў Савецкага Саюза, якія ўдзельнічалі ў ваенных дзеяннях на баку Паднябеснай, двое былі беларусамі: Аляксей Благавешчанскі і Яўген Нікалаенка.
Беларусы ў Кітаі і кітайцы ў Беларусі. Яны сталі з'яўляцца ў нас да рэвалюцыі. Прыязджалі гандляваць, у асноўным кітайскім шоўкам. Тут ажаніліся, заводзілі сем'і. Асабліва шмат пасялілася ў Віцебску. Невялікае паселішчы ў цэнтры горада. Адзін з калгасаў пад Віцебскам быў кітайскім і ўзначальваў яго выхадзец Харбіна, які прыехаў у Беларусь у 20-ыя гады, - Жан Ван Фу. Бацька будучых разведчыц Міры і Ірыны. А вось будучага лідара кітайскага віцебскага падполля Андрэя Ліпці ў Беларусь прывезлі з руска-японскай вайны.
Андрэй Ліпці ўзначаліў антыфашысцкую падпольную групу, якая ў першыя гады Вялікай Айчыннай вайны нараўне з карэннымі жыхарамі стала на абарону сваёй другой Радзімы. Парадокс, але знешне не падобныя на карэнных жыхароў Віцебска кітайцы не выклікалі падазрэнняў у акупантаў.
У красавіку 1942 года віцебскі кітаец у другім пакаленні Васіль Чучалін атрымлівае дазвол ад нямецкіх улад на прыватны бізнес.
Разам з землякамі ён арганізуе невялікую пральню. Акупанты нават не падазраюць, што па колькасці бялізны і суправаджальных дакументах прачкі-кітайцы здабываюць інфармацыю аб тым, якія з нямецкіх часцей прыбываюць у горад, якія ўбываюць, даведваююцца аб колькасці вайскоўцаў. Усю інфармацыю кітайцы перадаюць беларускім партызанам.
Андрэй Ліпці, Васіль Чучалін, Сяргей Седобаль і дзве сястры Міра і Ірына Жан Ван Фу пад паролем "кітаечкі" - праз беларускую звязную Клаўдзію Балдачову выходзілі на адну з наймацнейшых падпольшчыц Веру Харужую, супрацоўніцу найлепшай разведвальнай групы Чырвонай арміі "Джэк". Дваіх з кітайскіх сувязных гэтай групы ў 1944 годзе закінулі працягваць сваю дзейнасць у Прусію. А ў Віцебску пачатку саракавых падпольшчыкам "Джэка" акрамя дыверсій і контрпрапаганды ставілі эксклюзіўнае заданне - разведка. Гэта яшчэ большы і рызыкоўны ўдар, чым усе астатнія задачы падпольных аб'яднанняў.
У лістападзе 1943 года была арыштаваная група Веры Харужай. Амаль год легендарную падпольшчыцу і яе аднадумцаў трымалі і катавалі ў турме СД. Сёння тут - музей, у якім рэканструявана ўсё, нават апошнія надпісы зняволеных на сценах. Паралельна з групай Харужай былі арыштаваныя і кітайцы. Дзяўчат Жан Ван Фу адправілі ў канцлагер. Андрэй Ліпці і Васіль Чучалін расстраляныя і ўпакоеныя ў братэрскай магіле. Сёння гэта месца глыбокай пашаны "Пяты полк", а тады, у саракавых, другі па маштабнасці знішчэння пасля Трасцянца лагер смерці, дзе пахаваныя больш як 120 тысяч чалавек.
Ло Джаньхой, саветнік пасольства КНР у Беларусі:
"Мы захоўваем памяць аб тых, хто атрымаў канчатковую перамогу ў вайне і прысвяціў сябе гераічнасці на карысць дзвюх краін. Бліскучыя подзвігі беларускага і кітайскага народаў заўсёды будуць захоўвацца ў гісторыі нашай краіны".
Перамогу ў Вялікай Айчыннай вайне разам з беларусамі сустракала жонка лідара Віцебскага падполля Андрэя Ліпці і яго сын Пётр. Усё жыццё пражылі ў Беларусі. Сувязі з іх малой Радзімай былі страчаныя. Драматычны лёс і ў сувязных Жан Ван Фу - сёстры адсвяткавалі 9 мая 1945 года, але не на Радзіме, у Прусіі, дзе ў хуткім часе загінулі.
