Эканоміка і вірус. Выратаваць бізнес і разумны сэнс у няпросты час

29 марта 2020
Калі эканамічныя наступствы ад процівірусных мер - горшыя за  сам вірус. Страціўшы галаву і разумны сэнс ад панікі, наймацнейшыя эканомікі свету вольна або мімаволі ўганяюць свет у крызіс. Дэфіцыт прадуктаў, аслабленыя валюты, цэлыя галіны, закрытыя на каранцін з прывіднымі шанцамі ажыць пасля эпідэміі. І вінаваты шмат у чым, здаецца, не COVID-19, а беды ад непрадуманых мер. 

Папярэджваць менавіта аб такім сцэнарыі  спачатку акуратна і ў паўжартаўлівым тоне, а потым усё настойлівей Беларусь пачала яшчэ 2 месяцы таму. Разумныя пачулі і прынялі сур'ёзна, астатнія пасмяяліся. 

А вось сёння ўжо большасці не да смеху. Прэзідэнты і палітыкі рангам ніжэйшыя, дэпутаты і топ-менеджары сусветных карпарацый, чыноўнікі-распарадчыкі ад МВФ да рэгіянальных банкаў і фондаў сёння як адзін папярэджваюць: хопіць душыць эканоміку ў абдымках татальных забарон і каранцінаў. Здавалася б, чаго хвалявацца Беларусі - дзейнічаем спакойна, кропкава, на апярэджанне. Але жывём не ў вакууме, і калі ліхаманіць нашых суседзяў і партнёраў - нам у адзіночку не сравіцца. 

На тыдні і ўжо без жартаў, наведваючы сучаснае прадпрыемства "Белгіпс", Кіраўнік Беларусі яшчэ раз звярнуўся да сваіх сусветных калегаў з перасцярогай. Аб тым, што прагучала ў кантэксце сусветнай эканомікі, і аб тых, хто ўжо перайшоў на разумную логіку для здаровага свету пасля эпідэміі. Андрэй Крывашэеў правёў грунтоўны аналіз ад ЗША і Бразіліі да нашай вялікай Еўразіі.

Напалохаць сучаснае прагрэсіўнае і лічбавае грамадства, аказваецца, нескладана. Шматлікія выраслі на фільмах-катастрофах або памятаюць войны і развалы сваіх імперый. Таму пры першых кіданнях палітыкаў заканчваецца туалетная папера і макароны, пікіруюць валюты і закрываюцца цэлыя галіны. І жывём накшталт бы ў новую эпоху, адукаваныя і выхаваныя. Але розніца з мінулым стагоддзем толькі ў хуткасці панікі. Ужо 2 месяцы Беларусь сваёй стрыманасцю перасцерагае суседзяў. Але разумець нас сталі, здаецца, толькі зараз. Паніку ў сувязі з эпідэміяй усё часцей завуць цынічным перадзелам рынкаў. І логіка ў гэтым ёсць. Спыняючы свае прадпрыемствы - агаляеце свае ж рынкі.

Георгій Грыц, кандыдат эканамічных навук, загадчык кафедры Інстытута бізнесу і менеджменту тэхналогій БДУ: "Рашэнне заняць узважаную пазіцыю, без нейкіх "каравул, гарыць" - гэта, пэўна, правільна. Мы гаворым, што ўвайсці на новыя рынкі або нават на старыя рынкі, запусціць вытворчасць значна больш складана, чым потым яе спыніць, запусціць і пачаць ізноў. Тым больш - спецыфіка нашага індустрыяльнага фармату. У нас буйныя прадпрыемствы, часам спадчыннікі Савецкага Саюза, гэта канвееры, гэта тысячныя калектывы, вытворчасці, а ў нас шмат бесперапынных вытворчасцяў - БМЗ, нафтаперапрацоўка".

Пройдзе некалькі месяцаў, страхі ўлягуцца, а на ключавыя тавары ўзнікне рэальны дэфіцыт. Гэта значыць - імпарт і вымыванне валюты з краіны, і без таго аслабелай ад каранціну. Так ужо адбываецца з прадуктамі харчавання доўгага захоўвання - тыя ж крупы і макароны, а яшчэ з адзеннем, абуткам - тым, без чаго не можа абысціся чалавек. Прэзідэнт ЗША сапраўды, бадай, пад уплывам саветнікаў спачатку заклікаў замарозіць эканоміку, а потым сам жа аб'явіў пацяпленне да Вялікадня. Адмовіўся закрываць Нью-Ёрк і перагінаць з каранцінам. 

Свае аргументы Трамп узмацніў амерыканскім патрыятызмам і агульным жаданнем як мага хутчэй выбрацца з эканамічнага спаду. У Штатах умеюць лічыць грошы, але, як і ў Беларусі, строга падзяляюць, дзе неабходнасць запусціць эканоміку, а дзе - элементарная бязладнасць. Сказана: абмежаваць масавыя мерапрыемствы - значыць, датычыцца і пляжаў у Маямі. Хто не разумее - даведаецца пра ўсю сілу амерыканскай дзяржавы і паліцыі. 

Можна, вядома, раскрытыкаваць паліцыю за жорсткасць. Але што, калі такімі акцыямі рыхтуюцца да будучых масавых беспарадкаў беспрацоўных? Калі Трампа не паслухаюць, і эканоміка вернецца ў змрочныя часы Вялікай дэпрэсіі?

Ірына Новікава, доктар эканамічных навук, прафесар: "І вытворчасць працуе, і прадукт мы атрымліваем пакуль. Можа быць, будзе спад. Але не трэба баяцца, не будзе, вядома, драматычнага спаду. З іншага боку, Трамп баіцца, што будзе спад больш чым у 30-х гадах. Вялікая дэпрэсія - беспрацоўе да 26 % даходзіла, зараз чакаецца што да 30 %. Таму зразумела, што ён просіць выйсці на працу". 

З аднаго боку - Трампу лягчэй. Надрукаваў долары, раздаў людзям - падтрымаў попыт і бізнес, які яго забяспечвае. Ад харчавання да жылля. З другога, у Штатах немагчыма напроста абмежаваць звальненні. Як у Беларусі, дзе Прэзідэнт настойліва рэкамендуе людзей пад шумок не скарачаць. Сабе даражэй выйдзе. 

У Беларусі пачулі. Дарэчы, сёння нават самыя ліберальныя з рыначнікаў у свеце пераходзяць на тую ж логіку. Напрыклад, Міжнародны валютны фонд (МВФ), ды прадракае рэцэсію і аднаўленне, але з абмоўкамі менавіта пра звальненні.

Крысталіна Георгіева, кіраўнік дырэктар МВФ: "Мы працуем над аднаўленнем сусветнай эканомікі ў 2021 годзе. Гэта цалкам магчыма, але толькі, калі нам удасца лакалізаваць вірус і прадухіліць пераход праблемы з ліквіднасцю ў праблему неплацежаздольнасці. Раптоўнае спыненне сусветнай эканомікі пагражае хваляй банкруцтваў і звальненняў, якія не толькі могуць падарваць аднаўленне, але і разбурыць структуру нашага грамадства".

Абмоўкі не выпадковыя. Ліквіднасць - гэта не толькі грошы, але і сыравіна, і камплектуючыя. Калі заводы прастаяць занадта доўга, перазапусціць увесь ланцужок будзе немагчыма. А гэта сапраўды банкруцтва, альбо продаж за бясцэнак. Мала таго, што мільёны могуць стаць беспрацоўнымі, дык яшчэ могуць сысці з малатка або быць страчаныя цэлыя галіны. У бізнес,  дзе не жывуць на спекуляцыях, гэта разумеюць дакладна. 

Сяргей Навіцкі, член Савета па развіцці прадпрымальніцтва, генеральны дырэктар кампаніі "Хенкель Баўтэхнік": "Калі не працуюць прадпрыемствы, няма прадукта, і рана або позна, калі ўсе прадпрыемствы спыняцца, гэта будзе калапс. Не толькі ў краіне, але і сусветны. Сёння важна, каб працавалі ўсе прадпрыемствы. Натуральна з выкананнем усіх санітарна-эпідэміялагічных мер. Мае прадпрыемствы таксама працуюць. Гэта заклад таго, што эканоміка будзе далей працягваць працаваць і мы будзем з вамі жыць. Сітуацыя вельмі сур'ёзная, таму што тыя меры, якія прымаюцца ў ЕС, ЗША - спыненне вытворчасці - прыводзяць да таго, што людзі не працуюць, пачынаюць рвацца лагістычныя ланцужкі. Пачынаюць рвацца вытворчыя ланцугі. І гэта вельмі небяспечны момант". 

Яшчэ адну прычыну называе акадэмік Сяргей Глазьеў, крытыкуючы магчымае павышэнне ключавой стаўкі Цэнтрабанкам Расіі. Калі проста - гэта кошт грошай. У тэорыі - чым даражэйшыя грошы - тым больш стабільны  рубель, але на практыцы дарагія грошы нельга ўзяць для развіцця рэальнай вытворчасці. Значыць, свая эканоміка будзе падаць, а спекуляцыі з валютай, наадварот,  расці. 

Сяргей Глазьеў, доктар эканамічных навук, акадэмік РАН (Расія): "Нашы грашовыя ўлады працуюць на спекулянтаў. Калі, не дай бог, адбудзецца простае рашэнне падняць працэнтную стаўку, гэта даб'е нашу эканоміку, рэальны сектар канчаткова, ніякага сэнсу гэта не дасць, таму што спекулянты ўжо пабеглі. Яны не будуць вяртацца ні сёння, ні заўтра, нават дзеля працэнтнай стаўкі, вернуцца можа быць праз паўгода, а за гэтыя паўгода ў нас раскруціцца інфляцыя і спыніцца канчаткова крэдытаванне эканомікі". 

Залішнія меры каранціну крытыкуе і папулярны ў Расіі левы палітык і дыпламат Мікалай Платошкін. Логіка, дарэчы, падобная на  беларускую. Пакуль людзі працуюць - яны навідавоку, у калектыве. А вось зачынілі прадпрыемствы, асабліва тыя, на якіх свая медсістэма, прафілактыка, рэабілітацыя - хто кваліфікавана нагледзіць за здароўем. Не банкі ж з магазінамі. 

Апамяталіся і Аб'яднаныя Нацыі. Ужо сёння заклікі ААН ідуць далей барацьбы з эпідэміяй. Праз коску - спыніць распаўсюджанне віруса і падтрымаць  людзей, якія працуюць. Са спазненнем, але абсалютна справядліва. 

Антоніу Гутэрыш, Генеральны сакратар ААН: "Па-першае, трэба як мага хутчэй лакалізаваць эпідэмію. Патрэбна агульная стратэгія і салідарная падтрымка найбольш уразлівых для пандэміі краін. Па-другое, мы павінны працаваць разам, каб мінімізаваць сацыяльныя і эканамічныя наступствы. Наш галоўны акцэнт - на чалавечым вымярэнні. Гэта чалавечы крызіс, а не фінансавы. Мы павінны ўжо сёння засяродзіцца на людзях, якія зарабляюць сабе на жыццё, на плацежаздольнасці прадпрыемстваў".

Менавіта аб гэтым яшчэ 2 месяцы таму ў самым пачатку панікі ў свеце гаварыў Прэзідэнт Беларусі. Нельга лячыць галаўны боль адсячэннем галавы. Многія  пасмяяліся тады "над трактарам". А думка была глыбокая: забярыце сёння ў чалавека яго працу і лад жыцця - заўтра сама эпідэмія апынецца меншым злом.

Вось і прэзідэнт Бразіліі, дзе эканоміка такая ж, як беларуская, заклікае не выпальваць сваю жа зямлю татальным эканамічным каранцінам. 

Жаір Балсанару, Прэзідэнт Бразіліі: "Вірус ёсць, і мы супрацьстаім яму, але ён хутка пройдзе. Жыццё павінна працягвацца. Павінны быць захаваныя рабочыя месцы і сродкі да існавання сем'яў. Я заклікаю муніцыпальныя ўлады адмовіцца ад палітыкі "выпаленай зямлі": закрыцці гандлю, забароны грамадскага транспарту і гэтак далей. Ва ўсім свеце даказана, што група рызыкі - гэта людзі, старэйшыя за 60 гадоў. Тады навошта зачыняць школы?".

Ніхто ў Беларусі не адмяняе і не згортвае процівірусных мер. Кропкавых, адрасных, спакойных і прэвентыўных. Сістэма аховы здароўя працуе ў кругласутачным і напружаным рэжыме. Што ж датычыцца эканомікі, бюджэту сваёй сям'і і бюджэту дзяржавы, то тут трэба проста ўключыць свой вопыт і логіку. Калі б у кожнай крызіснай сітуацыі мы  ўпадалі а у ступар, то ўсё наша жыццё магло б прайсці ў гэтым змрочным стане.