Часам нават самы добры падручнік гісторыі не здольны распавесці пра мінулае так, як гэта робяць старажытныя артэфакты, якія археолагі працягваюць знаходзіць у нашай зямлі. Дарэчы, нядаўна ў сілу ўвайшоў указ, які датычыцца як раз аховы археалагічнай спадчыны.
Аднак не ўсім ён спадабаўся. Сярод праціўнікаў тыя, для каго знаходка - гэта не гісторыя, а бізнес. У народзе такіх бізнесменаў завуць чорнымі капальнікамі. У сумежныя краіны, у прыватнасці, у Расію ідзе цэлы паток чорнага антыкварыяту. Прычым размова не толькі пра скарбы, але і пра тое, што можа стрэльнуць або ўзарвацца.
Паміж тым археолагі-аматары просяць не раўняць усіх і пакінуць магчымасць вывучаць мінулае ўласнымі сіламі. Рэпартаж Аляксандра Савенкі.
Вось так з пералівамі ды перазвонамі такія, як Сяргей і Юрый, ужо амаль 20 гадоў вывучаюць побыт. Сябе яны завуць краязнаўцамі-аматарамі. І сапраўды, універсітэтаў не канчалі, але кнігі па гісторыі прачытаныя. А любоў да роднай зямлі засталася не толькі ў лапатна-прыборным перыядзе.
Сяргей Якубовіч, краязнаўца-аматар: "Знаходзім, склейваем, рэстаўруем. Вось тут вядзецца праца па захаванні той спадчыны, не закранаючы помнікі археалогіі. Няхай яны застануцца для пакалення гісторыкаў-студэнтаў".
Зямля беларуская поўная таямніц, часам вельмі каштоўных. Калі глыбока капнуць, чаго там толькі не знойдзеш. Старажытныя манеты, цэлыя скарбы і гістарычныя рэліквіі. Але ў такіх, як Сяргей і Юрый, глыбіня гісторыі - штык, ну, максімум два штыкі лапаты. Самі металашукальнікі ў большасці ловяць манеты на ўзровень да 40 сантыметраў. Гэта ворны - не культурны пласт.
Хутчэй за ўсё, манетка. Вось ён агрэгат, папросту Аська. Менавіта праз металадэтэктары людзей - аматараў прыборнага пошуку назвалі чорнымі капальнікамі. Зараз ён па-за законам - вось і я, знаходзячыся тут, нібы парушаю. Але выходзіць парадокс: чорных капальнікаў зрабілі яшчэ чарнейшымі.
Раўнавага - вось што трэба. У Расіі, за якой пайшлі ўслед нашы заканадаўцы, яшчэ ў 13-м годзе прынялі падобны ўказ. Гэта і выклікала ўсплёск чорнага капальніцтва на нашай зямлі. Адсутнасць мяжы і пакарання - і беларускую гісторыю перакопвалі ў асноўным расіяне.
Сярод усяго няяснага шукайце тых, каму выгадна. Тэарэтычна пасля забароны павінен прасесці рынак продажаў металашукальнікаў. На першым жа сайце ў гандляра пытаем, маўляў, што, зараз і ў вас крызіс? Адказ адмоўны. "Продажы стабільныя і нават растуць". Разам з разнастайнасцю дэтэктараў цаной ад 5 да 70 мільёнаў рублёў у дапамогу анлайн-кансультацыя, як пазбегнуць канфіскацыі прыбора.
Артэфактам з'яўляецца далёка не кожная знаходка. І калі вы выкарыстоўваеце металашукальнік, напрыклад, для пошуку металалому, метэарытаў або страчаных ключоў, то вы закон не парушаеце, а тое, што вам патрапіць манетка нейкая… Вы ж не яе мэтанакіравана шукалі…
І сёння сталі вядомыя штрафы, якія ўжо хутка могуць прапісацца ў беларускім КоАП.
Плануецца, што за незаконнае абарачэнне археалагічных артэфактаў - пакаранне ад 10 да 30 базавых велічынь. За чорны пошук з дапамогай металашукальніка - штраф больш за дзесяць мільёнаў рублёў плюс канфіскацыя прыбора.
Калі цягу прыстойных аматараў да вывучэння гісторыі з металадэтэктарам у руках не суняць, улады прапаноўваюць кампраміс. У планах пры кожным краязнаўчым музеі стварыць гэтакую супольнасць аматараў роднага краю. Энтузіяст добраахвотна можа ўступіць у яе і дапамагаць папаўняць фонды на дагаворных умовах. Усё, што знайшлі, не сабе ў кішэню, а ў музей. Прычым пошук толькі пад кіраўніцтвам спецыяліста.
Як гаварыцца, шчыра запрашаем. Усё гэта робіцца бясплатна дзеля той самай любові да гісторыі. Хоць у Расіі такія дамовы часам выступаюць толькі як прыкрыццё.
Яшчэ адзін удар - па гандлярах гісторыяй. Тым, хто вывозіць каштоўнасці за мяжу. З гэтага часу дзейнічае абавязковая рэгістрацыя артэфактаў. Кожны ўладальнік чагосьці старажытнага, чаму ўзрост больш як 120 гадоў, абавязаны адзначыць сваю каштоўнасць у спецыяльнай камісіі. Гэта трэба зрабіць да канца года. Рэгістрацыя дазволіць прадаваць, абменьваць або дарыць каштоўнасці. Але толькі ў краіне. Вываз за мяжу пад забаронай. Важнае ўдакладненне: першачарговым правам куплі патрэбных нашай навуцы артэфактаў будуць валодаць беларускія музеі.
Зноў Інтэрнэт. Спрабуем знайсці шчыліну. Некалькі дзён перапіскі з "патрэбным" чалавекам - і ён згаджаецца выкупіць, г.зн. забраць з краіны калекцыю манет. Яе ў нас, вядома, няма - але як факт... Сустракаемся на нейтральнай тэрыторыі. У тэме забарон, вядома, усе ў курсе.
Усё проста: умоўная згода - і машына часу пераносіць артэфакты, знойдзеныя тут у Беларусі, у калекцыю прыватніка ў Маскву. Галоўнае - грошы, гісторыя тут не пры чым.
Збіральнікі старога спалохаліся іншага. У той жа Расіі, на каго ўраўноўваюцца заканадаўцы, бывалі і зусім крымінальныя гісторыі.
Калекцыянеры гавораць: самым лепшым банкам ва ўсе часы была зямля. Працэнты за захоўванне не бярэ, а дэпазіт кампенсуе надзейнасцю. Магчыма, што і зараз хтосьці ўжо закопвае свой скарб пад словы: "Гэта маё". Тут пытанне сумленнасці збіральнікаў. Але гэта ўжо зусім іншая гісторыя, без якой можа і не быць будучыні.
