"Гаварыце. Вас не слухаюць" - здаецца, менавіта ў такім фармаце з 2010 года ідзе дыялог Беларусі і Літвы аб будаўніцтве Астравецкай АЭС. Мінск педантычна і рэгулярна ўжо 6 гадоў адказвае на ўсе пытанні Вільнюса. Уключаючы: выбар пляцоўкі і тыпу рэактара, ацэнку экалогіі і абарону праекту ў МАГАТЭ, грамадскія слуханні і экспертызы, аж да стрэс-тэстаў пасля Фукусімы.
Але нашы прыбалтыйскія суседзі штораз пазбягаюць прамога дыялогу. Замест гэтага эмацыйна выказваюць усе новыя прэтэнзіі ў прэсу. Не чуючы, або не жадаючы чуць аргументы Беларусі. Новае абвастрэнне цягнецца ўжо трэці месяц. Пагразіць у бок Астраўца ўжо паспелі Прэзідэнт Даля Грыбаўскайтэ, тры міністры, пяць дэпутатаў і пара адстаўных палітыкаў. Чым выклікана недружалюбная рыторыка - разбіраўся наш палітычны аглядальнік Андрэй Крывашэеў.
Літоўскі маналог у прэсе аб беларускім мірным атаме (са снежня мінулага года) сапраўды цягнецца ўжо трэці месяц. Пасля 6 гадоў перамоў і перапісак літоўскую пласцінку нібы перазапусцілі: ад Беларусі зноў патрабуюць спыніць будаўніцтва, гэтым разам пагражаючы разбурыць усе энергомасты з Беларусі ў Еўрасаюз.
Прэзідэнт Даля Грыбаўскайтэ: "ЕС абавязаны вельмі сур'ёзна ацаніць магчымасці і патэнцыяльныя інструменты абмежавання імпарту на рынак Еўрасаюза электраэнергіі, вырабленай на Астравецкай АЭС. Астравецкая АЭС не павінна ствараць дадатковыя перашкоды ні для вытворчасці электраэнергіі ўнутры краін, ні для павышэння эфектыўнасці энергаспажывання або сінхранізацыі сетак балтыйскіх краін з сеткамі кантынентальнай Еўропы".
Калі перавесці з палітычнага на рускую, то па патрабаванні Літвы Брусель павінен альбо ўвесці загараджальныя мыты, альбо фізічна адрэзаць будучую станцыю ад еўрасаюзсаўскіх ЛЭП. Інакш недарагая электраэнергія з Астраўца абясцэніць дарагія праекты ў самой Літве і затармозіць пераход Прыбалтыкі на сеткі ЕС. Гэта значыць, канкурыраваць не можам, ды і не жадаем. Лягчэй тузануць рубільнік зараз, чым з 2018 года тлумачыць прыбалтам і палякам, чаму трэба плаціць утрая даражэй за тыя ж кілаваты.
Сваё дарагое - гэта два літоўскія праекты: энергамост з Польшчай і Швецыяй, яго першы этап адкрылі з помпай, але скончаць толькі праз 10 гадоў. І тэрмінал звадкаванага газу ў Клайпедзе. Першы танкер з сімвалічнай назвай "Індэпендэнс" - "Незалежнасць", у адрозненне ад палітыкаў, эканамісты і прамыслоўцы сустрэлі без ажыятажу. Як аргумент у спрэчцы з Газпрамам - добра, але плаціць па рахунках дорага. Міністр энергетыкі Літвы ўжо прагаварыўся - мы хацелі б прадаваць лішкі ў Беларусь. Але з увядзеннем Астравецкай АЭС не тое што беларусы, самі літоўцы, плюс палякі, латышы і эстонцы могуць адмовіцца пераплачваць.
Юрый Салаўёў, старшыня Савета БГА "Экалагічная ініцыятыва": "Для той жа Латвіі, Эстоніі, ды і для самой Літвы, электраэнергія, якая будзе выпрацоўвацца Беларускай атамнай станцыяй, будзе найбольш танным, прымальным варыянтам. Але ў сілу палітычнай мэтазгоднасці прынята рашэнне пераключыць вектар і карыстацца энергамостам, які нядаўна запушчаны з Польшчай, не пазіраючы на сабекошт гэтай электраэнергіі, якая ў канчатковым рахунку стукне па кішэні тых жа самых спажыўцоў".
Чарговы віток глухаты да беларускіх аргументаў у Вільнюсе можа быць звязаны з палітыкай і напрамую. У кастрычніку - выбары ў Сейм, і Беларуская станцыя як гарачы піражок да палітычнага стала.
Юрый Салаўёў, старшыня Савета БГА "Экалагічная ініцыятыва":
" Я б спісваў гэта на ўнутрапалітычныя прычыны, таму што калі не ўсё добра ва ўнутраэканамічнай сітуацыі, заўсёды шукаюць знешнюю пагрозу, якой можна захіліць унутраныя праблемы".
Нават афіцыйныя асобы з Вільнюса прызнаюцца:
Новых прэтэнзій да станцыі ў іх няма. Усё з багажу яшчэ 2010 года. І на ўсё беларускі бок ужо адказваў, і не раз. Адных экалагічных дакладаў адправілі цэлых тры: два па-англійску, адзін па-літоўску, каб пазбегнуць яшчэ і лінгвістычнай казуістыкі.
Прывядзём толькі некалькі пазіцый з завочнага дыялогу двух міністэрстваў энергетыкі. Вочна сустракацца ў Вільнюсе адмаўляюцца. Мала таго, нават сваім эколагам і дэпутатам забараняюць прыязджаць у Астравец.
Рокас Масюліс, Міністр энергетыкі Літвы:
"Беларускі бок павінны быў даслаць дакумент з ацэнкай уздзеяння на навакольнае асяроддзе, ён павінен быць узгоднены з намі".
Міхаіл Міхадзюк, намеснік Міністра энергетыкі Беларусі:
"Справаздача ўздзеяння на навакольнае асяроддзе Беларускай АЭС была распрацаваная яшчэ ў 2009 годзе. У 2010 годзе адбыліся міжнародныя кансультацыі па гэтай справаздачы ў Аўстрыі, Латвіі, Літве, Польшчы і Украіне. У Аўстрыі, Літве і Украіне былі праведзеныя грамадскія слуханні. Усе краіны-ўдзельнікі, акрамя Літвы, засталіся здаволеныя вынікамі абмеркаванняў".
Дэзінфармуе літоўскі бок, на жаль, і на вышэйшым узроўні. Інакш як растлумачыць, што ў афіцыйным прэс-рэлізе ад імя спадарыні Прэзідэнта ў лютым з'яўляецца такі абсалютна непраўдзівы абарот:
Экспертам Міжнароднага агенцтва па атамнай энергіі (МАГАТЭ) не дазваляецца правесці незалежную ацэнку месца будаўніцтва Астравецкай АЭС.
Прэс-служба Прэзідэнта Літоўскай Рэспублікі, 23.02.2016 г.
Кіраўніка літоўскай дзяржавы папраўляе літоўскі ж міністр энергетыкі. Місія МАГАТЭ была. Яшчэ ў 2012 годзе, прычым комплексная. Аднак, на думку Вільнюса, не тая місія, замала.
Рокас Масюліс, Міністр энергетыкі Літвы:
"У 2012 годзе Мінск запрашаў комплексную місію па ядзернай энергетычнай інфраструктуры. Аднак гэтага мала. Беларусь не запрасіла місію SEED МАГАТЭ, якая павінна была ацаніць падбор пляцоўкі і яе ўстойлівасць да знешніх уздзеянняў".
Міхаіл Міхадзюк, намеснік Міністра энергетыкі Беларусі:
"Мы вельмі шчыльна працуем з МАГАТЭ і ўжо правялі шэраг ацэначных місій. Беларуская АЭС уступіла ў Сусветную асацыяцыю аператараў АЭС (WANO), якая будзе праводзіць на нашай станцыі партнёрскія праверкі. Мы пачалі працу па стрэс-тэстах Беларускай АЭС. Да пуску ў эксплуатацыю першага блока мы плануем правесці яшчэ сем ацэначных місій МАГАТЭ. Найбліжэйшая з іх - у кастрычніку гэтага года".
Мала гэтага, як адкрыты і добрасумленны партнёр МАГАТЭ, Беларусь у кастрычніку мінулага года абраная ў Савет кіраўнікоў. Гэта значыць, два гады будзе ўдзельнічаць у прыняцці ўсіх ключавых рашэнняў самага аўтарытэтнага ў сферы мірнага атама Агенцтва ў свеце.
Што жа датычыцца місіі SEED, то спадар Масюліс альбо не ў курсе, альбо хітруе - афіцыйнае запрашэнне было адпраўлена Мінскам яшчэ ў верасні 2014 года.
Алена Буглова, начальнік Цэнтра інцыдэнтаў і аварыйных сітуацый МАГАТЭ:
"Беларусь у плане забеспячэння ўзроўню гатоўнасці правяла нямала мерапрыемстваў і з уцягваннем цэнтра, напрыклад, у 2010 годзе, Беларусь запрашала місію па ацэнцы стану аварыйнай гатоўнасці".
Не вытрымлівае, не, нават не крытыкі, простага дыялогу і яшчэ адзін аргумент Вільнюса - маўляў, мала інфармацыі.
Рокас Масюліс, Міністр энергетыкі Літвы:
"Дайце нам усю інфармацыю, дайце нам упэўніцца, што будоўля ідзе па міжнародных стандартах".
Міхаіл Міхадзюк, намеснік Міністра энергетыкі Беларусі:
"За перыяд з 2010 года мы восем разоў накіроўвалі ў Літву пісьмовыя адказы на пытанні літоўскіх дзяржорганаў. За перыяд з 2012 года мы дзесяць разоў запрашалі літоўскі бок правесці кансультацыі. Але парадокс у тым, што літоўскі бок адхіліў усе нашы прапановы. Апошні раз у снежні мінулага года. Можа, трэба сесці і разабрацца, што ў канчатковым выніку яны жадаюць - атрымліваць інфармацыю або ўцякаць ад дыялогу".
Максімальны рэзананс заявы Літвы традыцыйна выклікаюць у блогах і каментарыях. Дзіўна, але блогасфера - што літоўская, што наша - тлумачыць абвастрэнні банальнай канкурэнцыяй, хоць і не добрасумленнай.
Каментарыі з інтэрнэт-форуму:
зямлянін_РБ: "Ой як не хочацца купляць электраэнергію ў Беларусі, ды яшчэ і са станцыі, якую пабудавала Расія".
mik_lev: "Са сваёй атамнай станцыяй яны праляцелі. Будаваць зараз у Літве АЭС эканамічна не выгадна. Вось яны і імкнуцца ўсяляк тармазіць будаўніцтва беларускай".
Conspiracy: "Незалежная краіна будуе ў сябе на тэрыторыі АЭС, а залежная толькі і можа, што зачыняць сваю (Ігналінскую) па патрабаванні Бруселя".
Schteker: "Проста хацелі Латвіі і Літве перапрадаваць электраэнергію з ЕС, а гэтак жа газ з Клайпедскага порта, а тут пакуль па газе Латвія і Эстонія не падпісваюць 3 энергапакет, ды яшчэ і Беларусь будуе АЭС... Такія грандыёзныя планы бурацца".
За 6 гадоў Беларусь ужо прывыкла да перманентнай узрушанасці літоўскага боку ў прэсе. На самой станцыі, дзе думаюць аб бяспецы і экалогіі ў першую чаргу, чарговы віток успрымаюць будзённа: "Ёсць пытанні - адкажам, трэба будзе - паўторым".
Міхаіл Філімонаў, генеральны дырэктар РУП "Беларуская АЭС":
"Не тое, што ў Літве новы віток пытанняў узнікае, мне здаецца, гэтыя пытанні ў іх пастаянна, яны задаюць іх нам, мы на іх адказваем. Яны выказваюць меркаванне, што няпоўныя адказы, мы дапаўняем тое, што яны патрабуюць. Гэта значыць, ідзе звычайны рабочы працэс".
Беларусь ніколі не дазваляла сабе ўмешвацца ў суверэнную энергетычную палітыку партнёраў і патрабуе такога ж паважлівага стаўлення да сябе. Станцыя ў Астраўцы - гэта наш энергетычны суверэнітэт, нашы высокія тэхналогіі, занятасць, і энергія, першым чынам, для ўласнага развіцця. Пры гэтым канкураваць з Прыбалтыйскімі энергамастамі мы гатовыя абсалютна па стандартах МАГАТЭ і СГА, але толькі празрыста і добрасумленна. Без пагроз з Вільнюса ў духу - адключым рубільнік. Гэта не рыначна, не па-партнёрску і не па-суседску.
