Яшчэ адзін духоўны сімвал Беларусі атрымаў шанец на рэстаўрацыю. Шматлікія гады пытанне аб аднаўленні Каложскай царквы не давала спакою апекунам і прыхільнікам гэтага архітэктурнага помніка. Сёлета Аляксандр Лукашэнка падпісаў распараджэнне аб вылучэнні з фонду Прэзідэнта па падтрымцы культуры і мастацтва сродкаў на фінансаванне творчых праектаў. Гаворка ідзе аб трох аб'ектах, сярод якіх і Каложа. Велічная пабудова датуецца 12-м стагоддзем.
Гэтая царква знаходзіцца на стромкім беразе Нёмана. Але ў гэтым і праблема: з-за ссядання грунту, які вымываецца ракой, ёсць пастаянная небяспека абвалу святыні. Падобная трагедыя ўжо здаралася ў 1853 годзе. Тады абрынулася паўднёвая і частка заходняй сцяны. Потым знік і паўднёвы алтарны аб'ём. Ад таго самага каменнага будынка 800-гадовай даўнасці захавалася толькі палова царквы. Другую дабудавалі ў канцы 19-га стагоддзя з дрэва, меркавалася, што часова.
Аднак у такім выглядзе Каложа стаіць і зараз, хоць і гэта не зусім так. Якія таямніцы гадамі захоўвала Свята-Барыса-Глебская царква - прама зараз раскажа Вольга Мядзведзь.
На сценах помніка архітэктуры 12-га стагоддзя сучасным даследчыкам адкрылася старажытнае графіці. Мы першымі пакажам яго ў эфіры. Выяву людзей з паднятымі ўверх рукамі відаць толькі пад пэўным вуглом i пры патрэбным размяшчэнні святла. Аматарскі малюнак, выдраны на плінфе (тонкай абпаленай цэгле, з якой пабудавана Каложская царква), заставаўся схаваным стагоддзямі. Побач размешчаны надпіс на стараславянскай мове «Свят спасе». Мяркуецца, што сярэдневяковы мурал зроблены кімсьці з прыхаджан. Паводле іншых здагадак, гэта мог быць выпадковы падарожнік.
Знайшлі немудрагелісты малюнак падчас вывучэння фрэсак, якія таксама сталі адкрыццём. Ніякіх звестак пра тое, што ў каменнай Свята-Барыса-Глебскай царкве існавалі жывапісныя выявы ў тэхніцы насценнага роспісу, да нашага часу не захавалася. Пасля зняцця верхняга пласта пакрыцця ў адной з ніш, якія размяшчаюцца ў сцяне 12-га стагоддзя, выразна сталі бачныя сілуэты двух святых, іх німбы і раслінны арнамент, які ўпрыгожвае арку.
Каб святыня, якая напоўненая мноствам таямніц, захоўвалася яшчэ стагоддзямі і зноў не апынулася парушанай Нёманам, было вырашана стромкі, так званы Каложскі, бераг умацаваць. Каб пазбегнуць паўторных апоўзняў, узгорак не павінен станавіцца цяжэйшым. Існаваў варыянт выкарыстоўвання сучасных будматэрыялаў – пенаблокаў. Але падчас павышэння ўзроўню вады іх бы таксама змыла. Абралі больш трывалы план-праект. Тады па металічных "венах" пад Каложу залівалі цэмент. Гэтыя жалезныя палі бачныя і зараз.
Дзіўная гісторыя тычыцца і самой прыбудаванай сцяны. Калі глядзець на Каложу з вуліцы, драўляны корпус стаіць прыкладна на тым гістарычным месцы, дзе з 12-га стагоддзя да дня трагедыі размяшчалася роднае цаглянае збудаванне. Але ўнутры можна звярнуць увагу, што адлегласць ад калоны да паўночнай сцяны Каложы значна большая, чым на паралельным баку.
Драўляная сцяна канца 19-га стагоддзя, якая, па меркаваннях, заставалася некранутай да нашых часоў, хавала ў сабе цэлыя эпохі. У сувязі з апошнімі даследаваннямі высветлілася, што ў пасляваенныя гады мясцовыя жыхары сваімі сіламі рабілі тут рамонт. У атэістычныя часы, калі змянялася прызначэнне святыні, знутры дабудоўваўся новы ўзмацняючы пласт. Такім чынам за драўнінай схаваныя яшчэ тры этапы абнаўлення Каложы. Замест неабходных 25 сантыметраў таўшчыня сцяны складае 80.
Помнік архітэктуры 12-га стагоддзя быў і музеем атэізму ў савецкія часы. Тады зусім не трывалую канструкцыю ўцяплялі керамзітам. Пасля царкву перадалі ва ўладанне музею гісторыі рэлігіі. Адгэтуль яшчэ адзін слой мінеральнай ваты. Але, нягледзячы нават на такое ўзмацненне адносна каменнай часткі храма, драўляная не прайшла праверку часам. Менавіта гэтая палова Каложы мае патрэбу ў абнаўленні.
Каложу ўжо даўно называюць драўляна-каменнай, хоць першы матэрыял і чужы для старажытнага артэфакта. Але больш чым за сто гадоў прыбудаваная сцяна і сама стала помнікам архітэктуры. На стыку 19-га і 20-га стагоддзяў драўляную сцяну ўзводзілі як часовую. На той момант гэта было адзіным выратаваннем.
Падзеленая на да і пасля трагедыі Каложа і далей будзе стаяць у драўляна-каменным выкананні. Цяпер менавіта такі яе выгляд з'яўляецца гістарычнай каштоўнасцю. Паглядзець на Свята-Барыса-Глебскую царкву, аналагаў якой няма ні ў старажытнарускім, ні ў балканскім дойлідстве, прыязджаюць вернікі ўсіх канфесій.
