Яшчэ адна рэзанансная тэма Вялікай размовы - няпростыя адносіны са стратэгічным саюзнікам, Расіяй. Ад газу да меж і хітрыкаў спадара Данкверта.
Поўнае адчуванне дэжавю, скандальнасці і надуманасці супярэчнасцяў. А б'юць яны ў выніку не столькі па эканоміцы, колькі па інтэграцыі, адзінстве народаў і даверы. Сутнасць - тая ж. Па вуглевадародах нам тлумачаць, што гэта бізнес. А ў бізнесе, маўляў, свае правілы гульні. Без сантыментаў. Мы згодныя, а правілы дзе? Садзімся гуляць у шахматы, а з намі непрыстойна гуляюць то ў даміно, то ў косці. І нават не па дамове, а па паняццях.
Так з газам. Дамовіліся на роўнадаходнасць. Зазначце, не роўнасць, пра гэта саюзнік забыў з сярэдзіны нулявых. Выпрацавалі формулу. Замацавалі дагаворам. Заклалі яго ў аснову Еўразійскага саюза. Але як толькі вуглевадароды ўпалі ў цане сусветнай, як пра роўнадаходнасць партнёры забылі. Па дагаворы мы павінны плаціць 82-83 долары, нам выстаўляюць 133. Ідзём на кампраміс і плацім 107 (сабе ва ўрон на 700 мільёнаў долараў), а нам выкручваюць рукі - мала. У канцы мінулага года знаходзім развязку спрэчкі. Нам прапануюць бюджэтную кампенсацыю, але самі ж адмяняюць яе з фармулёўкай - "чыноўнікі пралічыліся, бюджэту і Газпраму нязручна". Гэта нават не даміно або косці - форменны здзек.
Нават расійскіх экспертаў здзіўляе дробязнасць прэтэнзій да Беларусі і абсурднасць развязвання поўнамаштабнай гандлёвай вайны з найбліжэйшым саюзнікам за 500 мільёнаў долараў. Так, для Беларусі гэта істотна. А для Расіі? Для параўнання, столькі, паводле звестак Банка Расіі, у 2015 выводзілася з краіны ў афшоры за … 3 дні. Паўтаруся, не за тыдзень, не за год, а за 3 дні. За год вывезлі звыш 53 мільярдаў долараў? Дзе логіка? Дзе дзяржаўны падыход? Дзе саюзныя дамовы або хоць бы элементарная прыстойнасць?
Юрый Крупноў, старшыня Наглядальнага савета Інстытута дэмаграфіі, міграцыі і рэгіянальнага развіцця, Расія:
“Расія дзеля свайго бюджэту, які правальваецца з-за бяздарнай эканамічнай палітыкі, па сутнасці, замест таго каб зводзіць рахункі з бяздарнымі эканамістамі, пачынае зводзіць рахункі з найбліжэйшым саюзнікам. І тут абнульваецца знешняя палітыка Расіі. Якое ў нас будзе супрацоўніцтва з іншымі краінамі, калі ў нас з Беларуссю такая палітыка?! Таму ўсё дайшло да сваёй мяжы, гэта абсалютна неардынарная сітуацыя, патрэбны абсалютна неардынарныя рашэнні. І без змянення эканамічнага курсу Масквы, дзе на месца бухгалтараў, якія знішчаюць расійскую эканоміку, павінны прыйсці людзі, якія кааператыўныя ланцужкі павінны будаваць па прамысловасці, па эканоміцы. Сёння страціць паўмільярда, але ў цэлым сумесна зарабіць, з выдатнымі маркетынгавымі сістэмамі, прадстаўніцтвамі Беларусі, маленькай Беларусі па ўсім свеце. Я здзіўляюся, як маленькая Беларусь, па сутнасці, прамыслова накрыла ўвесь зямны шар. Так давайце гэтым карыстацца. Давайце разам гандляваць, робячы сумесныя кааператыўныя рэчы. Не іграючы ва ўсе гэтыя зліцці, паглынанні, рэйдарскі нешта захапіць, наварыць грошай і зноў іх кудысьці адправіць. Укласці не ў Расію, а адправіць за мяжу, і сказаць, вось Лукашэнка які дрэнны, не хоча аддаваць чарговы актыў. Давайце разам актывы аб'яднаем, каб стварыць новы прыбытак. Сітуацыя крытычная. Вельмі важныя адносіны прэзідэнтаў. Я абсалютна ўпэўнены, што ёсць поўнае ўзаемаразуменне. Я спадзяюся, што ў найбліжэйшы час гэта адбудзецца, мы сыдзем з гэтага вельмі небяспечнага зігзагу, з гэтай вельмі небяспечнай сітуацыі".
На жаль, логіка "адціснуць у саюзніка дзеля імгненнай выгады" па традыцыі ідзе далей за газ - у нафтавыя трубы. У парушэнне ўсіх пагадненняў нам скарачаюць пастаўкі, не даючы магчымасці перапрацаваць, прадаць і разлічыцца за газ. Гэта залішне нават у бізнесе па паняццях, гэта ўжо бандытызм.
Аляксандр Лукашэнка, Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь:
"Навошта нас браць за горла? Зразумела, што без расійскай нафты мы абыдземся. Нам будзе вельмі цяжка. Адразу скажуць, гэта нерэнтабельна, неэфектыўна, але воля, незалежнасць - гэта вельмі рэнтабельна і не ацэньваецца ніякімі грашыма і ніякімі лічбамі. Гэта несупастаўна. Калі на адной чашы незалежнасць, а на другой расійская, іранская, азербайджанская або амерыканская нафта - гэта несупастаўна. Мы ўсё роўна знойдзем выхад. Гэтага ў Расіі, на жаль, не разумеюць…"
На жаль, падыход "куды вы дзенецеся", мала таго што абразлівы, дык яшчэ і нерацыянальны. Расійская эліта гатовая траціць мільярды на ўяўную веліч у краінах далёкіх, не заўважаючы той каласальнай перавагі, што дае надзейная і доўгатэрміновая пазіцыя беларускага саюзніка. Яна стала як паветра. Яе не заўважаюць. Хоць дыхаць поўнымі грудзьмі ў Еўропе Масква без Мінска не зможа. Але варта камусьці ў краіне далёкай толькі "чхнуць" аб сяброўстве з Расіяй, як туды на вецер пускаюць дзясяткі мільярдаў, здзіўляючыся потым кожнай чарговай здрадзе. А паветра ў нас адно на дваіх.
Аляксей Бінецкі, доктар палітычных і юрыдычных навук, прафесар Дыпламатычнай акадэміі МЗС Расійскай Федэрацыі:
"РФ як вельмі багатая краіна з пункта погляду рэсурсаў, якія можна прадаваць, і, як мы зараз ведаем, вельмі багатая на разбазарванне гэтых рэсурсаў, іх раскраданне, мела магчымасць за гэтыя гады дараваць беззваротна дзясяткі мільярдаў, гавораць, што сума дасягае 100 мільярдаў, розным краінам, якія не ўваходзяць ні ў Саюзную дзяржаву, ні ў СНД, ні ў ЕАЭС, ні ў АДКБ, а Беларусь, гэта адзіны паўнавартасны і ваенны, і палітычны, і мытны саюзнік РФ, такіх прэферэнцый дагэтуль не атрымлівала.
Але чаму не зрабіць сапраўды такое ж у адносінах да свайго найбліжэйшага саюзніка, менавіта з пункта погляду ваенна-палітычнай, вельмі няпростай геапалітычнай сітуацыі, якая складваецца сёння. Гэта найбольш важны фактар, які трэба ў дыпламатычным полі беларускаму кіраўніцтву і разглядаць. Аргумент, на мой погляд, самы важкі.
У дадзеным выпадку гаворка ідзе аб прыстойнасці, а палітыка не заўсёды брудная справа. Калі ты наладжваеш доўгатэрміновыя адносіны, ты як мінімум павінен уяўляць наступствы вось гэтага імгненнага адціскання нейкіх інтарэсаў на фоне вялізнага прыроднага багацця РФ і магчымасці без урону для свайго бюджэту знайсці іншыя крыніцы для фінансавання бюджэту, дзесьці пасунуцца ў інтарэсах геапалітычных і перш за ўсё ваенна-палітычнага саюза з Беларуссю".
Пытанне. Калі інтэграцыя на роўнай і паважлівай аснове Расіі не цікавая і не па кішэні, то навошта было ўцягваць Беларусь у новы амбіцыйны Еўразійскі эканамічны саюз? Навошта рыхтаваць дамовы і кодэксы, якія не выконваюцца? Бо гэта не проста папера і саюзныя чыноўнікі ў кабінетах - гэта імідж, пазіцыя ў міжнароднай палітыцы і прывабнасць для іншых партнёраў.
Беларусь, магчыма, катэгарычная, але іграць у высокую геапалітыку без гарантый і пераваг у рэальнай, зямной эканоміцы не мае намеру.
На жаль, у жаданні даціснуць саюзніка пад ударам нават фундамент інтэграцыі - адкрытыя межы і свабоднае перамяшчэнне грамадзян. Росчыркам кіраўніка ФСБ пад пытаннем базавыя дамовы Саюзнай дзяржавы. Уводзяцца пагранічныя зоны, так і да паўнаважкай мяжы недалёка. Тлумачэнні невыразныя, маўляў, Беларусь увяла бязвізавы рэжым для іншаземцаў без узгадненняў. Але, па-першае, узгаднілі. Па-другое, улічылі ўсе пытанні бяспекі: 5 дзён, аэрапорт, агульныя базы звестак. Па-трэцяе, і гэта самае важнае, расійскія пагранічныя зоны з'явіліся ранней за наш бязвіз. І гэта не адказ, а палітычны жэст. У ланцужку газанафтавых супярэчнасцяў, згадзіцеся, нагадвае недружалюбны.
Сёння расійскі бок пераконвае: рашэнне аб мяжы беларусаў і расіян не закране. Мэта - толькі абарона ад ворагаў і тэрарыстаў. Але чаму Беларусь? Гэта ж самы спакойны кірунак. Чаму зараз? Мы межы не закрывалі нават тады, калі ў Расіі вайна ішла. Нарэшце, чаму таемна і раптам, мы сваё рашэнне 1,5 года абсалютна адкрыта рыхтавалі. Адказаў няма нават у расійскіх экспертаў, ёсць толькі надзея, што асновы інтэграцыі не пацерпяць, на дарогах не вырастуць пагранічныя пасты і заставы, і цягнікі Масква - Мінск ноччу для праверкі пашпартоў тармазіць не будуць.
Міхаіл Дзялягін, доктар эканамічных навук, дырэктар Інстытута праблем глабалізацыі, Расія:
"Ёсць шмат ахвотнікаў пасварыць Расію і Беларусь. Тут мы сутыкаемся з ахвотнікамі пасварыць нас з усімі. Я думаю, вы ў Беларусі сутыкаецеся з ахвотнікамі пасварыць Беларусь з усімі, зрабіць яе прыдаткам да Польшчы і ператварыць у Заходнюю Малдавію. Гэта ўсё вядома, і гэтыя людзі заўсёды ажыўляюцца, калі ўзнікае тэхнічная нестыкоўка. Паслухайце, Беларусь дазволіла бязвізавы ўезд на 5 дзён для грамадзян з 80 краін свету. Не самых страшных краін. Скажу па сакрэце, што Расія мае бязвізавы ўезд для 30 краін свету, у якіх у Беларусь патрэбныя візы. І гэта не праблема для Беларусі...
Я спадзяюся, што начальнік ФСБ РФ пагаварыў з начальнікам КДБ Беларусі і на ўзроўні ведамстваў гэта не з'яўляецца праблемай".
"Шукайце Данкверта". Ужо 1,5 дзесяцігоддзя любая спрэчка па газе і нафце не абыходзіцца без "кіслінкі" то ў беларускім малаку, то ў мясе, але толькі для аднаго спажыўца - Рассельгаснагляду. Зацятасць, з якой ведамства ўлазіць у газавыя спрэчкі і вышуквае падставы ўзбагаціць сваіх манапалістаў і алігархаў-сеткавікоў на ўрон нашым вытворцам і расійскім спажыўцам, праўда, годна лепшага прымянення. Але, на жаль, традыцыя. Вось і сёння дэманстратыўна закрылі рынак для ялавічыны з Мінскай вобласці. Ну як пасля гэтага давяраць дамовам і верыць у прыстойнасць? Словам - "шукайце Данкверта". Прычым літаральна - гэта даручэнне Прэзідэнта сілавікам.
Аляксандр Лукашэнка, Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь:
"Што тычыцца прадуктаў харчавання, я толькі пра галоўнае скажу. Рознага роду данкверты і іншае - нам трэба вывучыць пытанне, Ігар Анатолевіч, і ўзбудзіць крымінальную справу па Данкверту, як калісьці па Керымаву і Баумгертнеру было - за нанясенне ўрону дзяржаве. Вось узбудзіць крымінальную справу, і мы яго дастанем. Калі ён у нас пабудзе ў следчым ізалятары, тады ён будзе разумець, што ён робіць. Усе гэтыя данкверты - людзі зацікаўленыя. У кожнага вялізныя латыфундыі. Яны самі з'яўляюцца вытворцамі таго або іншага прадукта або дзесьці працуюць, або ўласнікі. Яны, вядома, па якасці і цане не могуць канкурыраваць з беларускай прадукцыяй. Зараз вы разумееце, чаму ўстанаўліваюцца гэтыя бар'еры".
Цікава, што прэтэнзіі да ветэрынараў, уключаючы галоўнага, памнажаюцца і ў самой Расіі. На іх скардзяцца Уладзіміру Пуціну падчас прамых ліній фермеры. Іх арыштоўваюць за хабары, гарантаванне абароны і карупцыю - свежыя выпадкі ва Уладзівастоку. Журналістам не даюць спакою фірмы, нібыта звязаныя з сям'ёй кіраўніка Рассельгаснагляду, якія выпадкова або не звязаныя з сельскай гаспадаркай. Ды і якасць таго, што часам выдаюць за ежу ў расійскіх магазінах, забараняючы беларускае, выклікае ўстойлівае жаданне заклікаць да адказу вытворцаў і кантралёраў.
Міхаіл Дзялягін, доктар эканамічных навук, дырэктар Інстытута праблем глабалізацыі, Расія:
"Я, як грамадзянін Расіі, з задавальненнем падаў бы на Расспажыўнагляд у суд, пажадана ў беларускі (проста маю практыку зносін з расійскімі судамі) за тое, што ў нас часта прадаюць у магазінах пад выглядам ежы. Беларускія прадукты, тавары, магазінчыкі вельмі моцна распаўсюдзіліся за апошнія гады. І гэта не толькі таму, што мяжу знялі. Калі вы купляеце беларускае, вы разумееце, што вы купляеце якасць, вам зразумела, з чаго гэта зроблена. І калі нават аварыя адбылася, нешта трапіла, пра гэта паведамляюць, імкнуцца хутка канфіскаваць. А расійская прадукцыя, вядомыя выпадкі продажу тэхнічнага масла".
Цяперашняе абвастрэнне ў адносінах, безумоўна, вырашыцца. Усе эпізоды небяспечныя, але не крытычныя для саюзных адносін. Тым больш Беларусь, як і перш, зробіць усё магчымае, каб цяжар безадказных рашэнняў не лёг на плечы грамадзян Саюзнай дзяржавы.
Аляксандр Лукашэнка, Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь:
"Гэта трэба заканчваць. На гэтым шмат і не атрымаеш, і мы не Украіна. Мы не антырасійскія. Мы ў НАТА не імкнёмся. Мы свята беражом нашу дамоўленасць аб абароне нашай прасторы. Як я заўсёды гавару, нашай Айчыны - Беларусі і Расіі. Гэта наша агульнае.
І я б хацеў, каб вось гэты канфлікт наверсе ні ў якім разе не апусціўся на ніз. Таму я вас вельмі прашу - ніколі не крыўдзіце расіян. Яны да нас прыязджаюць, яны адпачываюць. Гэта нашы людзі. Прэзідэнты прыходзяць і сыходзяць, а народы застаюцца. Гэта галоўнае. Рана або позна мы ўсё роўна дамовімся".
