У маі 1945-га залпы гармат змяніліся салютам перамогі далёка не ва ўсіх вугалках свету. Жорсткае супраціўленне агрэсарам працягвалася ў Кітаі - тут бясчынствавалі японскія мілітарысты. І ўжо тады гісторыя ўзаемадапамогі двух народаў - Кітая і Беларусі - не зламалася пад ударам самага складанага часу ў гісторыі чалавецтва.
Тысячы салдат Чырвонай арміі не змаглі радавацца перамозе, пакуль на планеце працягвае палаць агонь вайны. Яны адправіліся туды, дзе ўзыходзіць сонца, - на межы супраціўлення Японскай імперыі - для вызвалення Кітая. А асабістая адвага і здзейсненыя за тысячу кіламетраў ад Радзімы подзвігі прынеслі двум беларусам званне Герояў Савецкага Саюза.
Карэспандэнты "Галоўнага эфіру" знайшлі жывых сведак той самай войны і ўбачылі беларускі след на гераічных старонках гісторыі кітайскага народа.
Расказвае Ян Пашкевіч.
Прыгожыя краявіды адкрываюцца з моста Лугоу - аднаго з самых старажытных інжынерных збудаванняў у Кітаі. Але ёсць у моста і дастаткова сумная слава - менавіта ён у сярэдзіне ХХ стагоддзя падзяліў раку гісторыі чалавецтва на два абсалютна розныя берагі. Тут пачалося ўварванне Японіі ў Кітай. Натуральнай мяжой паміж бакамі была вось гэтая рака. Там знаходзіліся японскія войскі, а тут ужо пачынаўся Пекін.
Марш кітайскіх добраахвотнікаў у сэрцы Цзяа Жунькуня не змаглі заглушыць ні роў японскіх самалётаў, ні кананады варожых гармат. Гэтая песня адзіная каштоўнасць, якую 13-гадовы хлапчук змог вынесці з руін роднага горада недалёка ад Шанхая, большасць будынкаў разбурылі японскія авіяўдары. Абломкі горада сталі брацкай магілай для тысяч мірных жыхароў.
Цзяа Жунькунь, ветэран япона-кітайскай і Другой сусветнай войнаў:
"Пасля таго, што я бачыў, я ўсёй душой жадаў спыніць гэта зло, супрацьстаяць захопнікам. Нашу нацыю немагчыма перамагчы. Мы, кітайская нацыя, ніколі не станем нечай калоніяй. Усе людзі, хто любіць мір і імкнецца да яго, павінны абараняць мір. І нават у 94 гады я гатовы стаяць сцяной за гэтыя каштоўнасці. Я ўжо немалады, але я ніколі не адступлю перад несправядлівасцю".
Забыцца пра свой страх і сустрэць яго са зброяй у руках, каб выжыць. Падлетку за некалькі дзён прыйшлося стаць мужчынам - ён пайшоў у партызаны. Агонь вайны пакідаў апёкі не толькі ў душы, але і на целе Цзяа Жунькуня (малады баец ледзь выжыў пасля біялагічнай атакі), аднак у полымі тых гадоў яго стойкасць загартавалася назаўжды.
Ахоўваюць жа гісторыю самай крывавай вайны ўсё тыя ж сцены крэпасці Ваньпін - у цэнтры ўзвялі музей у памяць аб антыяпонскай і Другой сусветнай войнах. Дзясяткі залаў захоўваць храналогію самага маштабнага канфлікту ў гісторыі. Але нават тут ёсць асаблівая экспазіцыя - правесці сярод страшных экспанатаў шмат часу могуць не ўсе наведвальнікі музея.
Менавіта тут нас сустрэў намеснік дырэктара музея Луа Цункан. У гэтым месцы сабраныя сведчанні аднаго з самых бязлітасных і маштабных злачынстваў у сусветнай гісторыі.
Луа Цункан, намеснік дырэктара мемарыяльнага музея антыяпонскай вайны кітайскага народа:
"Кітайскі народ перажыў страшны час. Загінулі 35 мільёнаў чалавек. Адна з галоўных трагедый - Нанкінская разня. 17 снежня 1937 года японцы захапілі горад. Шэсць тыдняў на вуліцах працягвалася сапраўдная бойня. Салдаты адкрыта спаборнічалі, хто заб'е больш мясцовых жыхароў. Гэта сапраўдныя косці аднаго з 300 тысяч загінуўшых у Нанкіне. Ніхто не мае права забываць гэта. Гісторыя назаўжды запомніць кожнае імя нявінна забітага".
Урокі вайны тут засвойвае і юнае пакаленне. На працягу года кожныя выхадныя ў музей прыязджаюць сотні школьнікаў з усяго Кітая, каб убачыць цану мірнага жыцця.
У 1941-м годзе ў напрамку ўсходу рушыла бязлітасная нацысцкая ваенная машына. Савецкі Саюз і Кітай сталі спінай да спіны ў гэтай вайне. На захад адправіліся многія добраахвотнікі з Паднябеснай. На беларускім фронце ў танкавай роце ваяваў Маа Аньін - старэйшы сын заснавальніка сучаснага Кітая Маа Цзэдуна. Разагнаць жа хмары вайны над Кітаем адправіліся савецкія лётчыкі.
Луа Цункан, намеснік дырэктара мемарыяльнага музея антыяпонскай вайны кітайскага народа:
"Нас падтрымлівалі многія краіны. Сярод добраахвотнікаў былі і два беларускія лётчыкі, якія сталі Героямі Савецкага Саюза. Аляксей Благавешчанскі і Яўген Нікалаенка - вось іх партрэты. Аляксей змагаўся за горад Ухан. У той бітве ён знішчыў 7 японскіх самалётаў і гэтым выратаваў многіх нашых салдат. Мы гэтага ніколі не забудзем".
Адзіны ў Пекіне помнік савецкім лётчыкам.
Помнік нябеснаму захавальніку Кітая стаў зямным напамінкам аб дапамозе савецкага народа ў складаны час. Кожны год 9 Мая ля пастамента лётчыка чырвоныя гваздзікі. Сюды ж з падзякай прыходзіць жыхар Пекіна Лі Талі. З бацькамі яго разлучыла вайна, і ў аднагадовым узросце ён застаўся адзін у інтэрнацыянальным дзіцячым доме ў горадзе Іванава. Дзякуючы Вялікай Перамозе праз 14 гадоў ён вярнуўся дамоў і ўпершыню ўбачыў тату і маму.
Лі Талі, выхаванец першага інтэрнацыянальнага дзіцячага дома ў г. Іванава:
"Перамога ў Айчыннай вайне ўспрымаецца намі як дасягненне савецкага народа і наша таксама, таму што мы прайшлі яе, галадалі, але выстаялі. Яна застанецца ў нас у сэрцы назаўжды".
Нават пасля разгрому Германіі залпы гармат змяніліся на выбухі салюту не ва ўсім свеце - на ўсходзе кітайскі народ працягваў свой бой. І толькі аб'яднаўшыся ўсе краіны-пераможцы змаглі спыніць заход усходняй цывілізацыі ад імперыі ўзыходзячага сонца - Японія капітулявала 2 верасня 1945 года.
Луа Цункан, намеснік дырэктара мемарыяльнага музея антыяпонскай вайны кітайскага народа:
"Тут больш за 500 узораў японскай зброі, якой наш народ спрабавалі знішчыць. Але зараз яна тут, у нас пад нагамі. Гэта сімвал нашай Вялікай Перамогі. І гэта дасягненне кожнага чалавека, які змагаўся за мір без фашызму. Гэтая найвялікшая трагедыя для чалавецтва аб'яднала нашы народы. Вельмі цэнім, што нягледзячы на сваю вайну вы не засталіся ўбаку".
Цзяа Жунькунь, ветэран япона-кітайскай і Другой сусветнай войнаў:
"Мы сталі альянсам, які захаваў мір. Мы памятаем гісторыю дзеля лепшай будучыні і не дазволім гістарычнай трагедыі паўтарыцца".
Менавіта таму адна з найбагацейшых краін свету абрала сваёй галоўнай каштоўнасцю мірнае неба. І ўшанаваная яна прама тут, у Цяньаньмэнь (назва адной з галоўных славутасцяў Кітая так і перакладаецца "брама спакойнага неба"). А развеяць хмары вайны нашы народы змаглі толькі аб'яднаўшыся, і з таго самога моманту застаюцца на варце нябеснага спакою.
