5 гадоў "арабскай вясне"

21 февраля 2016

5 гадоў прайшло з тых часоў, як лівійскі перабежчык запатрабаваў ад краін - удзельнікаў Савета Бяспекі ААН закрыць неба над яго былой краінай. "Беспалётная зона" - пачатак крывавай справаздачы "арабскай вясны". Праз 50 тысяч жыццяў - смутна спрачацца аб многім. Напрыклад, ці прыйшла дэмакратыя ў Лівію, падзеленую паміж дзясяткамі варагуючых груповак? Або... ці стала лепш мільёнам сірыйцаў, вымушаных пакінуць свае дамы з-за грамадзянскай вайны. Зрэшты, навошта спрачацца. Досыць зірнуць і самім параўнаць. Што было і што стала.

Вось гэта Лівія, вось Сірыя. А вось гэта - не, не Блізкі Усход. Гэта Еўропа. У намінацыі "фатаграфія года" перамог здымак аўстралійца Уорэна Рычардсана, зроблены на сербска-венгерскай мяжы. Бежанцы праз калючы дрот перадаюць дзіця. Пяць гадоў таму, да "арабскай вясны", такога ў Еўропе не было. Аб зменах, якія пагражаюць стаць незваротнымі, - каментарый Глеба Лаўрова.

Да таго, як 21 лютага 2011 года ў ніжнім лобі будынка прадстаўніцтва Лівіі пры ААН, у Іст-Сайдзе на Манхэтэне, у ЗША, мужчына ў сіняй кашулі, спецыяліст па французскай літаратуры, віцэ-пасол Ібрагім Дабашы ў прысутнасці дзясятка супрацоўнікаў місіі, прыкметна разгубленых, заклікаў ААН забяспечыць "беспалётную зону" для недапушчэння паветранага ўварвання іншых краін у дапамогу Муамару Кадафі, да гэтых некалькіх хвілін, пад аб'ектывамі шматлікіх камер, гадавы валавы ўнутраны прадукт у Джамахірыі набліжаўся да 15 тысяч на чалавека. Да 21 лютага, праўда, і яшчэ некалькі тыдняў пасля, адукацыя было бясплатнай. Маладым сем'ям за нараджэнне дзіцяці давалі жыллё або паляпшалі ўмовы пражывання. А для росту якасці аховы здароўя клікалі спецыялістаў з-за мяжы. Увогуле… да 21 лютага ў Лівіі... Да беспалётнай зоны... Да агрэсіі супраць дзяржавы... Да вайны...

Усё гэта назаўжды засталося да. Пасля былі толькі тысячы захопленых у палон і выстаўленых пераможцамі на продаж, дзясяткі тысяч параненых, якім з вялікімі намаганнямі і не заўсёды ўдавалася аказваць хоць нейкую дапамогу, да 50 тысяч забітых у баях і памерлых, сотні тысяч унутрана перамешчаных, уключаючы тых, каго высялялі гарадамі за падтрымку палкоўніка, або таму, што яны належалі не да таго роду-племені. Былі бежанцы і бежанцы, і бежанцы. Былі і ёсць. У Лівіі, у суседніх Тунісе, Нігеры, Чадзе, Судане, Егіпце, войскі якіх і зараз уцягнутыя ў вайну з дзясяткам армій з пераможцаў і пераможаных той вайны. Якая была. Якая ёсць. І якая, верагодна, спыніцца яшчэ вельмі-вельмі не хутка. І аб гэтым гавораць нават праціўнікі.

Роджэр Каэн, калумніст газеты THE NEW YORK TIMES, ЗША: "Паслухайце, я не адчуваю настальгіі па Муамары Кадафі, ён быў дыктатарам, непрадказальным у сваіх дзеяннях, але ў яго смерці было мноства цяжкіх наступстваў; і шматлікія спадзяванні, якія былі пяць гадоў таму, не апраўдаліся - і гэта сумна".

Але ў сямнаццаці, або колькі іх там было, імгненнях іншай, "арабскай вясны" Лівія - усё ж эпізод. Вядома, асаблівы эпізод. Апошні і не апошні ў адзін і той жа час.

Бо да Лівіі быў Туніс, некалі жамчужына турыстычнай галіны, любімы кірунак мноства грамадзян у асноўным з Заходняй Еўропы. 20 дзён беспарадкаў. 219 загінуўшых.

Пасля Туніса, але яшчэ да Лівіі, быў Егіпет - мека для тых, хто прагне сонца на постсавецкай прасторы. Адна з найбуйнейшых эканомік кантынента. Ледзь менш як тры тыдні пагромаў. 846 загінуўшых.

Потым быў Емен. Нічога добрага пра эканоміку не скажаш, але "Аль-Каіда" тады яшчэ не кантралявалі цэлыя гарады, і ў краіне не адбыўся раскол па рэлігійнай прыкмеце. Месяц вулічных баёў. Дзве тысячы загінуўшых.

Бахрэйн, Марока, Ірак, Іарданія, Кувейт, Аман - пратэсты і беспарадкі, хуткія навальніцы вясны, і толькі пасля - Лівія. Маніфестацыі. Сутычкі. Пагромы. Баі. Агрэсія. Вайна.

А потым - Сірыя. Гэта, вядома, ужо не "арабская вясна". Гэта лета, якое спапяляе. Гэта восень, што змывае патокамі агню з неба і крыві на вуліцах. Гэта зіма. Гэта мёртвы сезон. І ўжо не адзін. Гэта чатыры гады, амаль пяць гадоў, амаль 350 тысяч забітых, сем мільёнаў вымушаных кінуць дамы. І яшчэ пяць мільёнаў, якія збеглі за мяжу. Пяць мільёнаў, якія пайшлі. Яшчэ ідуць.

І толькі потым была Еўропа.

Франк-Вальтэр Штайнмаер, міністр замежных спраў Германіі: "Зразумела, што ў наш час знешняя і ўнутраная палітыка, выклікі звонку і канфлікты паміж рознымі тутэйшымі сіламі, усё гэта адна праблема. Я перакананы, што шторм, які абрынуўся на межы ЕС, мы перажывем, толькі калі Еўропа згуртуецца; або мы ўсе ўступім, калі будзем супрацьстаяць гэтаму паасобку".

Зрэшты, упэўненасць кіраўніка МЗС Германіі ў тым, што хоць нейкае выйсце для ўсіх яшчэ ёсць, падзяляюць не ўсе.

Бо ёсць у "арабскай рэвалюцыі" пачатак, а канца за натоўпамі бежанцаў, якія нясуць у Еўропу боль і страх, усё тое, з чым яны, сыходзячы, перасеклі межы сваіх радзім, не відаць. А значыць, не выключана, што слёзы алергічнай рэакцыі на пылок "арабскай вясны" не раз яшчэ праступяць і на мностве твараў з еўрапейскімі рысамі. Жаночых, дзіцячых, любых твараў.